💡 پاسخ(ها):

پیامبر نمازها را هم به صورت جمع می خواندند و هم به صورت تفریق

❓ پرسش‌(های) مشابه این شاخه

…

********************

پیامبر نمازها را هم به صورت جمع می خواندند و هم به صورت تفریق

پیامبر (صلی الله علیه و آله) نمازها را گاهی جمع و گاهی به تفریق ادا می نمودند. در روایات شیعه و حتی در روایات اهل سنت آمده است که ایشان گاهی در وطن و بدون عذر هم نمازها را به نحو جمع ادا می نمودند.

1- مسلم در «صحیح» خود با نقل سلسله ی روات از ابن عباس نقل نموده که گفت:

«رسول الله صلی الله علیه و آله الظهر و العصر جمعاً والمغرب والعشاء جمعاً فی غیر خوف ولا سفر.»

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز ظهر، عصر و مغرب، عشاء را بدون خوف و ترس و سفر جمعاً ادا می نمود. (1)

2- مسلم در صحیح خود از ابن عباس نقل نموده که گفت:

«صلّیت مع النبی ثمانیاً جمعاً و سبعاً جمعاً.»

با رسول خدا هشت رکعت نماز ظهر و عصر و هفت رکعت نماز مغرب و عشاء را با هم ادا می نمودیم. (2)

3- حدیث دیگر که ابن عباس گفت:

«صلّی رسول الله فی المدینه مقیماً غیر مسافر سبعاً و ثمانیاً.»

نماز گزارد رسول خدا در مدینه در حال اقامت نه مسافرت هفت رکعت و هشت رکعت. (3)

4- مسلم در صحیح خود نقل می کند:

عبدالله ابن شقیق گفت: روزی بعد العصر ابن عباس برای ما خطبه می خواند و صحبت می نمود تا آنکه آفتاب غروب کرد، ستاره ها ظاهر شد، صدای مردم برخاست: الصلاهْ الصلاهْ.

ابن عباس گفت:

بی مادر تو مرا سنّت یاد می دهی. خودم دیدم رسول خدا جمع کرد بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء.

عبدالله گوید: از این کلام در دل من خدشه ای پیدا شد، رفتم از ابو هریره سؤال نمودم، تصدیق نمود و گفت همان است که ابن عباس گفته. (4)

5- و نیز به طریق دیگر از عبدالله بن شقیق عقیلی نقل می نماید که وقتی منبر عبدالله ابن عباس طول کشید تا هوا تاریک شد، مردی سه مرتبه پی در پی ندا در داد: الصلاهْ.

ابن عباس متغیر شد، گفت:

بی مادر تو ما را نماز یاد می دهی وحال آنکه ما در زمان رسول خدا جمع بین دو نماز می نمودیم. (5)

6- و نیز مسلم در «صحیح» و مالک در باب جمع بین الصلاتین «الموطأ» و احمد بن حنبل در «مسند» با نقل سلسله ی روات از سعید بن جبیر از ابن عباس روایت نموده اند که گفت:

«صلّی رسول الله الظهر والعصر جمعاً بالمدینه فی غیر خوف ولا سفر.»

نماز گزارد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ظهر و عصر را با هم در مدینه بدون ترس و سفر.

ابو زبیر گوید: از سعید سؤال نمودم برای چه پیغمبر جمع می نمود نماز را؟

سعید گفت: همین سؤال را من از ابن عباس نمودم، گفت:

«أراد أن لا یحرج أحداً من أمته.»

یعنی برای آن جمع می نمود که احدی از امتش در سختی و مشقت نباشد. (6)

7- و نیز در چند خبر نقل می کنند که ابن عباس گفت:

«جمع رسول الله بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء فی غیر خوف ولا مطر.»

جمع نمود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء بدون این که ترسی باشد و بارانی بیاید. (7)

علمای اهل سنت اخبار در این باب بسیار نقل نموده اند. واضح ترین دلیل بر جواز جمع، همین تعیین ابواب به نام «جمع بین الصلاتین» و نقل نمودن احادیث جمع در همین باب است. اگر غیر از این بود باید باب مخصوصی برای جمع در حضر و بابی در سفر باز می نمودند. پس این روایات منقوله در صحاح و سایر کتب معتبره ی عامه مربوط به جواز جمع در سفر و وطن است.

بخاری هم همین روایات را - که دیگران نقل نموده اند - در صحیح خود آورده است. منتهی با زرنگی تمام از محل خود که جمع بین الصلاتین است به محل دیگر انتقال داده. چنانچه «باب تأخیر الظهر إلی العصر من کتاب مواقیت الصلاهْ» و «باب ذکر العشاء والعتمه» و «باب وقت المغرب» مطالعه کنید و مورد دقت قرار دهید، تمام این احادیث جمع را مشاهده می فرمایید.

پس نقل این احادیث، به عنوان اجازه و رخصت در جمع بین الصلاتین عقیده ی جمهور علمای فریقین است در حالتی که اقرار به صحت این احادیث در صحاح خود نموده اند؛ چنانچه علامه نووی در «شرح صحیح مسلم» (8) و عسقلانی (9) و قسطلانی (10) و زکریای انصاری در شروحی که بر «صحیح» بخاری نوشته اند و زُرقانی در شرح بر «الموطأ» مالک (11) و دیگران از اکابر علمای اهل سنت بعد از نقل احادیث - مخصوصاً حدیث ابن عباس - اعتراف به صحت آن – و اینکه این احادیث، دلیل اجازه و رخصت است در وطن برای آنکه امت در حرج و مشقت نباشند - نموده اند.

ولی فقهای اهل تسنّن مانند مالک (12) و شافعی و عده ای از فقهای مدینه، آن احادیث معتبره را به توجیهات و تاویلات سرد بر خلاف ظاهر آنها نموده اند؛ از قبیل آنکه گویند:

شاید این احادیث ناظر به موقع عذر باشد؛ مانند ترس و خوف و نزول باران و گل و حال آنکه این عقیده را ابن عباس با این حدیث صریحاً رد می نماید می گوید: «من غیر خوف ولا مطر»؛ یعنی پیامبر بدون ترس و نزول باران، نماز را جمع می خواندند.

بعضی دیگر پیش خود بافته اند که شاید هوا ابری بوده و وقت را نشناختند و همین که نماز ظهر را تمام نمودند، ابر برطرف گردید، دیدند وقت عصر است، نماز عصر را خواندند؛ لذا جمع شد بین الظهر والعصر! گمان نمی کنم سردتر از این تأویل یافت شود. گویا تأویل کنندگان فکر نکردند که نماز گزار، رسول الله (صلی الله علیه و آله) است و برای رسول خدا بود و نبود ابر، اثری نداشته، چون علم آن حضرت مربوط به اسباب نبوده، بلکه محیط بر تمام اسباب و آثار بوده است.

البته این نوع تاویلات در نزد شیعه مردود است، بلکه علمای بزرگ عامه هم رد نموده و تاویلات را بر خلاف ظواهر احادیث دانسته اند، چنان که شیخ الاسلام انصاری از اکابر علمای اهل سنت در «تحفهْ الباری فی شرح صحیح البخاری»؛ در باب صلاهْ الظهر مع العصر والمغرب مع العشاء در آخر صفحه 292 جزء دوم و همچنین علامه قسطلانی در صفحه 293 جزء دوم «ارشاد الساری فی شرح صحیح البخاری» و دیگران از شارحین صحیح بخاری (13) و جمّ غفیری از محققین علمای عامه آورده که این نوع از تاویلات، خلاف ظواهر احادیث است و مقید بودن به آنکه حتماً باید تفریقاً ادا نمود، ترجیح بلامرجّح و تخصیص بلا مخصّص است.

منابع:

1- صحیح مسلم، 1/489، ح 49، کتاب صلاهْ المسافرین و قصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

مالک بن انس در الموطأ، 1/144، ح 4، کتاب قصر الصلاهْ فی السفر، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر والسفر.

ابی داود در السنن، 2/6، ح 1210، کتاب الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین.

احمد بن شعیب نسایی در السنن الکبری، 1/491، ح 1573، کتاب مواقیت الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر من غیر خوف، همین حدیث را با همین الفاظ نقل کرده اند.

2- صحیح مسلم، 1/491، ح 55، کتاب صلاهْ المسافرین و قصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

مسند احمد بن حنبل، 1/221، مسند ابن عباس. احمد بن حنبل به جای کلمه «جمعا» کلمه «جمیعا» را آورده است.

3- همان.

و نیز مسلم در صحیح خود، 1/491، ح 56، کتاب صلاهْ المسافرین و قصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

4- صحیح مسلم، 1/491، ح 57، کتاب صلاهْ المسافرین وقصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

احمد بن حنبل در مسند، 1/351، مسند ابن عباس.

بیهقی در السنن الکبری، 3/168، کتاب الصلاهْ، باب الجمع فی المطر بین الصلاتین، این حدیث را همانند مسلم نقل کرده است.

5- صحیح مسلم، 1/492، ح 58، کتاب صلاهْ المسافرین و قصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

6- صحیح مسلم، 1/490، ح 50، کتاب صلاه المسافرین و قصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

الموطأ، مالک بن انس، 1/144، ح 4، کتاب الصلاهْ، قصر الصلاهْ فی السفر، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر والسفر.

مسند احمد بن حنبل، 1/283، مسند ابن عباس.

أبی داود در سنن، 2/6 ح 1210، کتاب الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین.

احمد بن شعیب نسایی در السنن الکبری، 1/491، ح 1573، کتاب مواقیت الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر من غیر خوف.

بیهقی در السنن الکبری، 3/166، کتاب الصلاهْ، باب الجمع فی المطر بین الصلاتین؛

ابن حبان در الصحیح، 4/471، کتاب الصلاهْ، 3/166، کتاب الصلاهْ، باب الجمع فی المطر بین الصلاتین؛ ابن حبان در الصحیح، 4/471، کتاب الصلاهْ، باب الجمع بین صلاتین فی السفر.

ابن خزیمه در الصحیح، 2/85، باب الرخصه فی الجمع فی الحضر للمطر.

طبرانی در معجم الکبیر، 12/58، مسند سعید بن جبیر.

صالحی شامی در سبل الهدی و الرشاد، 8/236، جماع أبواب سیرته صلی الله علیه وآله فی صلاهْ الفرائض فی السفر، باب 3.

زیلعی در نصب الرایه، 2/201، کتاب الصلاهْ، باب صلاهْ المسافر، احادیث الجمع بین الصلاتین فی السفر.

احمد بن محمد بن سلمه در شرح معانی الآثار، 1/160، کتاب صلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین کیف هو، همین حدیث را به الفاظ گوناگون نقل کرده اند.

7- صحیح مسلم، 1/490، ح 54، کتاب صلاهْ المسافرین وقصرها، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.

احمد بن حنبل در مسند، 1/223، مسند ابن عباس.

ترمذی در الجامع الصحیح، ص61، ح 187، ابواب الصلاهْ، باب ما جاء فی الجمع بین الصلاتین فی الحضر. ابی داود در سنن، 2/6، ح 1211، کتاب الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین.

احمد بن شعیب نسایی در السنن الکبری، 1/491، ح1574، کتاب مواقیت الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر من غیر خوف و لا مطر.

ابن ابی شیبه در المصنف، 2/344، ح5، کتاب صلاهْ التطوع و الامامهْ، باب من قال یجمع المسافر بین الصلاتین، همین حدیث را با اختلاف اندکی در الفاظ نقل کرده اند.

8- صحیح مسلم بشرح نووی، 5/219، کتاب صلاهْ المسافرین و قصرها، باب جواز الجمع بین الصلاتین فی السفر.

9- فتح الباری، عسقلانی، 2/23 - 24، کتاب مواقیت الصلاهْ، باب تأخیر الظهر الی العصر.

10- ارشاد الساری، قسطلانی، 2/197، کتاب مواقیت الصلاهْ، باب تأخیر الظهر الی العصر. قسطلانی نیز با نقل بعضی از تأویلات، به پاسخ آنها پرداخته است.

11-  شرح زرقانی بر موطأ، 1/418، کتاب الصلاهْ، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر والسفر.

12- الموطأ، مالک بن انس، 1/144، ح 4، کتاب قصر الصلاهْ فی السفر، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر والسفر.

13- ارشاد الساری، قسطلانی، 2/197، کتاب مواقیت الصلاهْ، باب تاخیر الظهر الی العصر.