نیت مغز و هسته عمل است. این مسئله ابعاد متعددی دارد که چند تای آن را می‌آوریم:

جهت اول اهمیت نیت این است که بعضی کارها عنوان دهن پر کنی دارد و خیلی چشم‌گیر که مثلا آقا جهاد کرده یا این چنین و آن چنان خدمت کرده یا…

کار خوب مسلما خوب است اما…

اما به شرطی که مغز و هسته‌اش هم خوب باشد.

اصلا اگر مغز نداشته باشد پوچ و بی‌ارزش است.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است: همانا ارزش کارها با نیت‌های آنها سنجیده می‌شود و پاداش هر شخصی همانی است که نیت واقعی اوست پس اگر کسی از وطنش دست بکشد و به قصد خدا و رسولش هجرت کند، هجرت او به حساب خدا و رسول نوشته می‌شود و اما اگر نیت هجرت، به دست آوردن دنیای بهتر یا ازدواج با زنی باشد، هجرتش همان اندازه ارزش دارد.

عَنِ النَّبِيِّ ص‏ إِنَّمَا الْأَعْمَالُ‏ بِالنِّيَّاتِ‏ وَ إِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ مَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى دُنْيَا يُصِيبُهَا أَوِ امْرَأَةٍ يَتَزَوَّجُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ.

در حدیث دیگر از حضرت نقل شده است که در یکی از جنگهای امیرالمؤمنین علیه السلام، مردی از انصار به برادرش گفت تو هم با من در جنگ شرکت کن، شاید اسیری یا اسبی یا چیز دیگری از غنائم نصیب ما شود. وقتی این خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید فرمود: همانا ارزش کارها با نیت‌های آنها سنجیده می‌شود و پاداش هر کسی همانی است که نیت کرده پس کسی که به خاطر ثواب خدا بجنگد اجرش بر خداست و کسی که برای به دست آوردن دنیا بجنگد جز همان دنیایی که نیت او بوده چیزی نصیبش نمی‌شود.

عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَغْزَى عَلِيّاً فِي سَرِيَّةٍ وَ أَمَرَ الْمُسْلِمِينَ أَنْ يَنْتَدِبُوا مَعَهُ فِي سَرِيَّتِهِ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِأَخٍ لَهُ اغْزُ بِنَا فِي سَرِيَّةِ عَلِيٍّ لَعَلَّنَا نُصِيبُ خَادِماً أَوْ دَابَّةً أَوْ شَيْئاً نَتَبَلَّغُ بِهِ فَبَلَغَ النَّبِيَّ ص قَوْلُهُ فَقَالَ إِنَّمَا الْأَعْمَالُ‏ بِالنِّيَّاتِ‏ وَ لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى فَمَنْ غَزَا ابْتِغَاءَ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ غَزَا يُرِيدُ عَرَضَ الدُّنْيَا أَوْ نَوَى عِقَالًا لَمْ يَكُنْ لَهُ إِلَّا مَا نَوَى.

با این حساب آیا جا دارد صورت کارهای خوب ما، ما را گول بزند و خیال کنیم علی آباد هم شهری است؟!

با این کتاب آیا جا دارد از صورت کارهای بزرگ دیگران شگفت زده شویم که بله فلانی چنین کرده و چنان کرده و دنیایی را به سر انگشتش چرخانده؟

البته این یک قسمت مشکل است. هنوز شرایط دیگری هم هست به این روایت هم توجه کنید:

همانا ارزش کارها با نیت سنجیده می‌شود و پایان کار!

إنّما الأعمال‏ بالنّيات‏ و الخواتيم.

پس من و شما کجاییم؟!

جهت دیگر اهمیت نیت این است که آفت به هر چیزی برسد خرابش می‌کند، چه پوسته باشد و چه مغز.

اما سرایت آفت به مغز چندان آسان نیست و اصلا بعضی از آفتها نمی‌توانند به مغز و هسته سرایت کنند.

یکی از شایع‌ترین و بدترین آفتهای عمل، ریا است.

آیا آفت ریا می‌تواند به خود نیت که هسته عمل است سرایت کند؟! (نیت ریا که از اساس گندیده است به او کاری نداریم)

در روایات آمده است نیت مؤمن بهتر از عملش است این مطلب اساسی چند جهت دارد که یکیش این است که آفت ریا، نمی‌تواند به نیت سرایت کند؛ چون نیت از همه پوشیده است و ریا بردار نیست. این هم دو تا روایت جالب:

نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ فَسَأَلْتُهُ عَنْ مَعْنَى ذَلِكَ فَقَالَ الْعَمَلُ يَدْخُلُهُ الرِّيَاءُ وَ النِّيَّةُ لَا يَدْخُلُهَا الرِّيَاء

امام علیه السلام فرمود نیت مؤمن بهتر از کارش است. از امام معنی این جمله را پرسیدم، حضرت فرمود در کار انسان ریا داخل می‌شود، اما در نیت ریا داخل نمی‌شود.

عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي سَمِعْتُكَ تَقُولُ نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ فَكَيْفَ تَكُونُ النِّيَّةُ خَيْراً مِنَ الْعَمَلِ قَالَ لِأَنَّ الْعَمَلَ رُبَّمَا كَانَ رِيَاءَ الْمَخْلُوقِينَ وَ النِّيَّةُ خَالِصَةٌ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ فَيُعْطِي عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى النِّيَّةِ مَا لَا يُعْطِي عَلَى الْعَمَلِ

زید شحام گفت به امام صادق علیه السلام عرض کردم من از شما شنیدم که می‌فرمودید نیت مؤمن بهتر از کارش است. چگونه نیت بهتر از کار است؟ حضرت فرمود برای این که کار چه بسا برای ریای به مخلوقین باشد، ولی نیت خالص برای پروردگار جهانیان است، بنا بر این خداوند عز و جل آن پاداشی که بر طبق نیت می‌دهد بر طبق عمل نمی‌دهد.

با مطالب یاد شده (یعنی اصالت نیت در ارزش و اصالت نیت در خلوص) روشن شد که نیت حسابی مهم است. اما نیت باز هم از این مهم‌تر است…