همین ظاهر قرآن دارای ابعاد بسیار متنوعی است که هر کدام جای تحقیق دارد.

یکی از این ابعاد لحنی است که خداوند با مخاطب سخن می‌گوید.

در بسیاری از موارد لحن خطاب بسیار مهربانانه است. به سخن دیگر در قرآن چشمم و جانم خیلی خیلی زیاد دارد که همان ادبیات لطیف است.

لحن کوبنده هم زیاد دارد. مانند افلا یعقلون و….

لحن تحقیر کننده هم اندک نیست.

عجالتا برخی از آیات تحقیر کننده را ببینید:

وَ لَقَدْ ذَرَأْنٰا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاٰ يَفْقَهُونَ بِهٰا وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لاٰ يُبْصِرُونَ بِهٰا وَ لَهُمْ آذٰانٌ لاٰ يَسْمَعُونَ بِهٰا أُولٰئِكَ كَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولٰئِكَ هُمُ اَلْغٰافِلُونَ ﴿الأعراف‏، 179﴾

و مسلماً بسیاری از جنّیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم [زیرا] آنان را دل هایی است که به وسیله آن [معارف الهی را] در نمی یابند، و چشمانی است که توسط آن [حقایق و نشانه های حق را] نمی بینند، و گوش هایی است که به وسیله آن [سخن خدا و پیامبران را] نمی شنوند، آنان مانند چهارپایانند بلکه گمراه ترند؛ اینانند که بی خبر و غافل [ازمعارف و آیات خدای] اند.

أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاّٰ كَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلاً ﴿الفرقان‏، 44﴾

آیا گمان می کنی بیشتر آنان [سخن حق را] می شنوند، یا [در حقایق] می اندیشند؟ آنان جز مانند چهارپایان نیستند بلکه آنان گمراه ترند!

قٰالُوا رَبَّنٰا غَلَبَتْ عَلَيْنٰا شِقْوَتُنٰا وَ كُنّٰا قَوْماً ضٰالِّينَ ﴿المؤمنون‏، 106﴾

می گویند: پروردگارا! تیره بختی و شقاوت ما بر ما چیره شد، و ما گروهی گمراه بودیم.

رَبَّنٰا أَخْرِجْنٰا مِنْهٰا فَإِنْ عُدْنٰا فَإِنّٰا ظٰالِمُونَ ﴿المؤمنون‏، 107﴾

پروردگارا! ما را از دوزخ بیرون آر، پس اگر [به بدی ها و گمراهی ها] بازگشتیم، بی تردید ستمکار خواهیم بود.

قٰالَ اِخْسَؤُا فِيهٰا وَ لاٰ تُكَلِّمُونِ ﴿المؤمنون‏، 108﴾

[خدا] می گوید: [ای سگان!] در دوزخ گم شوید و با من سخن مگویید!

فَلَمّٰا عَتَوْا عَنْ مٰا نُهُوا عَنْهُ قُلْنٰا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خٰاسِئِينَ ﴿الأعراف‏، 166﴾

و هنگامی که از آنچه نهی شدند سرکشی کردند، به آنان گفتیم: به شکل بوزینگانی رانده شده درآیید!

وَ لَوْ شِئْنٰا لَرَفَعْنٰاهُ بِهٰا وَ لٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى اَلْأَرْضِ وَ اِتَّبَعَ هَوٰاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ اَلْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذٰلِكَ مَثَلُ اَلْقَوْمِ اَلَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيٰاتِنٰا فَاقْصُصِ اَلْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ﴿الأعراف‏، 176﴾

و اگر می خواستیم [درجات و مقاماتش را] به وسیله آن آیات بالا می بردیم، ولی او به امور ناچیز مادی و لذت هایِ زودگذرِ دنیایی تمایل پیدا کرد واز هوای نفسش پیروی نمود؛ پس داستانش چون داستان سگ است [که] اگر به او هجوم بری، زبان از کام بیرون می آورد، واگر به حال خودش واگذاری [باز هم] زبان از کام بیرون می آورد. این داستان گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند؛ پس این داستان را [برای مردم] حکایت کن، شاید [نسبت به امور خویش] بیندیشند.

وَ قٰالُوا أَ إِذٰا كُنّٰا عِظٰاماً وَ رُفٰاتاً أَ إِنّٰا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِيداً ﴿الإسراء، 49﴾

و گفتند؛ هنگامی که ما استخوان [هایی جدا از هم و ریز ریز] و پوسیده شدیم، آیا به طور قطع در آفرینشی جدید برانگیخته می شویم؟!

قُلْ كُونُوا حِجٰارَةً أَوْ حَدِيداً ﴿الإسراء، 50﴾

بگو: [اینکه سهل و آسان است] شما سنگ شوید یا آهن،

همه این موارد بایست مطالعه و تحقیق شود.

هم آمار همه این موارد را باید در آورد و هم در موارد و مخاطبانش انواع خطابات باید تحقیق کرد تا بشود یک طبقه‌بندی جامعی عملی گردد.

به هر حال یکی از حوزه‌هایی که شاید کمتر تحقیق شده باشد، لحن و ادب و ادبیات در خطابات قرآن است.

برخی از سرفصل‌های این تحقیق شامل است:

۱- گردآوری تمامی خطابهای قرآنی

۲- طبقه بندی بر حسب

۲.۱- مورد و موضوع خطاب

۲.۲- مخاطب

2.3- شرایط زمانی و...

2.4- ...

۳- آماربرداری

۴- تجزیه و تحلیل آمارها

۵- بررسی قابلیت تعمیم و استخراج قواعد کلی که در چه مواردی شایسته است چه خطابی به کار برده شود

۶-...