آشتی با خرد، آشتی با همه‌ی خوبی‌هاست.

چرا که خرد، اساس انسانیت است، و خردورزی، زنده کردن انسانیت به معنی واقعی کلمه است.

پس بیایید با خرد آشتی کنیم؛

و عقلانیت انسان را زنده كنیم و آن را بر تمامی ابعاد انسان توسعه دهیم،

تا كه شاید با فراگیر ساختن عقلانیت، گره‌های خاكی را از بال و پر او بگشاییم،

و با آزادی اندیشه‌ی انسان از حرصهای بی‌پایانِ احساسات و غرایزِ خاكیش، آزادی واقعی را به او ارزانی دهیم؛

بیایید عقل را از انحصار خانه خاكی آزاد سازیم؛

بیایید عقلانیت را بر دار استدلال‌نمایی‌های دروغین اعدام نکنیم؛

بیایید به نام آزادی، غل و زنجیرهای خاكی را بر گردن انسان ننهیم و او را در قفس خاكیش زندانی نكنیم؛

بیایید دست از تبعیض ناجوانمردانه خردورزی برداریم؛

بیایید عقلانیت را فراگیر كنیم!

تا كه شاید طلسمِ شیطانی جنگِ عقل و وحی بشكند؛

با شكستن این طلسم افسانه‌ای است كه:

وحی با تكیه بر عقل، بر آسمان اندیشه‌ی انسان طلوع می‌كند؛

و عقل نیز در تماشای جلوه‌گری خیره كننده‌ی وحی، مات و مبهوت می‌گردد؛

…

هدف این سایت ایجاد فضایی کاملا علمی است و تلاش می‌کند با تکیه واقعی بر خردورزی و به کمک یاران اندیشه، معضل «تبعیض در عقلانیت» را بشناسد و راه فراگیر ساختن عقلانیت را هموار سازد. شاید بدین سان دست یافتن به «شهر اندیشه‌ی سالم» ممکن گردد.

این سایت اهداف خرد و کلانی را دنبال می‌کند…

سایت «آشتی با خرد» ارایه ابتدایی «چند برش» از یک «پروژه‌ی مادر» است.

بخشهایی از این پروژه که در مرحله نخست ارایه می‌شوند عبارتند از:

· پروژه شخصیت گم‌شده

این مهم در چهار مرحله به سر انجام می‌رسد:

1ـ «از دام احساسات تا بال خرد» یا «الفبای انسانیت».

2ـ «از بام خرد تا آسمان ایمان» یا «الفبای عقلانیت».

3ـ «از کرامت درویشانه تا کرامت انسانی» یا «الفبای دیانت».

4ـ «از عبودیت تا فقاهت» یا «الفبای فقاهت».

این بخش شامل دو زیر شاخه است:

4.1ـ «الفبای فقه اکبر» که به اصول اعتقادات می‌پردازد.

4.2ـ «الفبای فقه اصغر» که به دانش رایج حوزوی یا چگونگی شناخت احکام الهی می‌پردازد.

· شناسایی شهر اندیشه

برپایی شهر اندیشه نیازمند طی کردن چند مرحله‌ی اساسی است:

1ـ «سنگ زیرین شهر اندیشه»؛ این مرحله با تبیین «نظریه‌ی عقلانیت فراگیر» کلید می خورد؛

2ـ «مقاوم سازی شهر اندیشه»؛ در این مرحله تلاش می‌شود ابتدا عناصر نامتناسب با شهر اندیشه شناخته شود تا با پرهیز از کاربرد آنها، شهر اندیشه از «آسیبهای درونی» بیمه گردد؛

3ـ «سامان‌دهی شهر اندیشه»؛ هدف این مرحله شناخت همه‌ی اجزاء شهر اندیشه و درک درست جایگاه هر یک از اجزاء است تا دچار سر در گمی و بی نظمی در اندیشه نگردیم؛

4ـ «حفاظت و نگهداری شهر اندیشه»؛ در مرحله‌ی نهایی هم با شناخت «آسیبهای بیرونی» و پرهیز از آنها، پایداری شهر اندیشه را تضمین می‌کنیم.

· شناسایی بخش آثار شناخت (دوستی و دشمنی…)

· شناسایی بخش در پرتو چراغ خرد

این بخش شامل دو زیر مجموعه است:

1- «زندگی در پرتو خرد»

2- «دین در پرتو خرد»

· گوناگون

توضیح بیشتر این مطالب را در مطلبی با عنوان «با آشتی با خرد آشنا شوید» ببینید.

توجه به این نکته لازم است که آن چه ذکر شد در ارتباط با محتوای سایت در تاریخ نگارش این نوشتار است؛ ولی سیر تکمیلی سایت همچنان ادامه دارد و احیانا دستخوش تغییراتی نیز می گردد.

آشتی با خرد، آشتی با همه‌ی خوبی‌هاست.

چرا که خرد، اساس انسانیت است، و خردورزی، زنده کردن انسانیت به معنی واقعی کلمه است.

پس بیایید با خرد آشتی کنیم؛

و عقلانیت انسان را زنده كنیم و آن را بر تمامی ابعاد انسان توسعه دهیم،

تا كه شاید با فراگیر ساختن عقلانیت، گره‌های خاكی را از بال و پر او بگشاییم،

و با آزادی اندیشه‌ی انسان از حرصهای بی‌پایانِ احساسات و غرایزِ خاكیش، آزادی واقعی را به او ارزانی دهیم؛

بیایید عقل را از انحصار خانه خاكی آزاد سازیم؛

بیایید عقلانیت را بر دار استدلال‌نمایی‌های دروغین اعدام نکنیم؛

بیایید به نام آزادی، غل و زنجیرهای خاكی را بر گردن انسان ننهیم و او را در قفس خاكیش زندانی نكنیم؛

بیایید دست از تبعیض ناجوانمردانه خردورزی برداریم؛

بیایید عقلانیت را فراگیر كنیم!

تا كه شاید طلسمِ شیطانی جنگِ عقل و وحی بشكند؛

با شكستن این طلسم افسانه‌ای است كه:

وحی با تكیه بر عقل، بر آسمان اندیشه‌ی انسان طلوع می‌كند؛

و عقل نیز در تماشای جلوه‌گری خیره كننده‌ی وحی، مات و مبهوت می‌گردد…

هدف این سایت ایجاد فضایی کاملا علمی است و تلاش می‌کند با تکیه واقعی بر خردورزی و به کمک یاران اندیشه، معضل «تبعیض در عقلانیت» را بشناسد و راه فراگیر ساختن عقلانیت را هموار سازد. شاید بدین سان دست یافتن به «شهر اندیشه‌ی سالم» ممکن گردد.

این سایت اهداف خرد و کلانی را دنبال می‌کند که اشاره به برخی از آنها شایسته است:

این سلسله نوشتار تلاش می‌کند با تجزیه و تحلیل معضله «شكست در تفاهم»، و پیدا كردن راهی برای مقابله با آن، پرده بیگانگی دریده شود، تا با ایجاد فرصت برای تفاهم بیشتر و تنگ‌تر كردن مجال جنگیدن، شاهد گسیختگی بیشتر نظام اجتماعی انسان نباشیم.

میسر شدن این هدف بلند، یعنی مقابله با بیگانگی انسانها از یكدیگر، در چند گام اساسی عملی می‌شود:…

متأسفانه دیده می‌شود كه گاه آن چنان در معماری نظام علمی دین، و یا عرضه‌ی آن، بدون نظم عمل می‌شود كه بسیاری از حلقه‌های ارتباطی در نظام علمی دین، مفقود می‌نماید…

اگر بتوانیم مختصات ادراكی كنونی خویش را، با بیان دقیق مسیر منتهی شده‌ی به آن، تعریف نماییم، نه خود دچار سرگردانی خواهیم شد و نه حنای اتهام فقدان نظام علمی دین رنگ خواهد كرد…[1]

در دوران كنونی با جریانی نیرومند در حوزه‌ی دین به شكل عام (جوامع اسلامی) و به شکل خاص (حوزه‌های علمیه‌ی شیعه) روبرو هستیم كه تكیه فوق العاده‌ای بر كاستی‌های تبلیغ دین دارد و بیشتر بر بحث رسانه‌ها و شیوه‌های نوین متناسب با عصر ارتباطات تكیه دارد؛ این در حالی است كه پرداختن به محتوایی كه عقل‌گرایان حقیقی را سیراب نماید به دست فراموشی سپرده شده است…

پرداختن به كاستی‌های تبلیغ (و سایر حركتهایی كه در راستای توسعه قدرت انجام می‌شود) آن گاه ارزشمند است كه بدانیم چه چیزی را تبلیغ نماییم. با ابهام و ایهام‌های موجود در ماهیت دین و مرزهای داخلی و خارجی آن، در مباحث درون دینی و برون دینی، چگونه می‌توان دل به روشهای نوین تبلیغاتی (و سایر حركتهای توسعه قدرت)، خوش نمود؟!…[2]

آری دردی كه انگیزه شد، تنها یك احساس بود، احساس تلخ و دردآلود، آن هم درد تحقیر، آری تحقیر علمی حوزه در مقابل سایر مراكز علمی جهان، فراموش شدن مباحث بنیادین، گسیخته شدن حلقه‌های تفكر دینی، ناشناخته شدن نقش حوزه، ناشناخته شدن سیر علمی حوزه، و در یك كلمه غربت دین امیرالمؤمنین علیه السلام همچون غربت خود او…

سایت «آشتی با خرد» ارایه ابتدایی «چند برش» از یک «پروژه‌ی مادر» است.

بخشهایی از این پروژه که در مرحله نخست ارایه می‌شوند عبارتند از:

1) پروژه شخصیت گم‌شده

2) مباحث بنیادین شهر اندیشه

3) آثار شناخت، دوستی و دشمنی و…

5) در پرتو چراغ خرد

6) گوناگون

ناگفته پیداست که به تدریج بخشهای دیگری نیز افزوده خواهد شد. انشاء الله.

و اینک معرفی اجمالی بخشهای یاد شده:

• شناسایی پروژه شخصیت گم‌شده

مسئله‌ی «بحران هویت» و دشواری «هویت یابی» در دوران معاصر بسیار جدی و گسترده است. البته این بار، بر دوش جوانان، سنگینی بیشتری می‌کند.

پروژه‌ی «شخصیت گم‌شده» از دو زاویه‌ی متفاوت به «بحران هویت» می‌نگرد: از زاویه عمومی و از زاویه ویژه.

این مجموعه را با نگاه عمومی به آن آغاز می‌کنیم.

این بخش در واقع، بسط «نظریه عقلانیت فراگیر» از «مباحث بنیادین شهر اندیشه» است و تلاش می‌کند برخی از لایه‌های این نظریه را تشریح کند.

این مهم در چهار مرحله به سر انجام می‌رسد:

1ـ «از دام احساسات تا بال خرد» یا «الفبای انسانیت».

این شاخه به تبیین انسانیت انسان می‌پردازد و نشان می‌دهد انسانیت بدون خرد، تنها صورتی از انسانیت است و منحصرا در صورتی ناموس انسانیت باقی می‌ماند که خرد، سکان‌دار اراده انسان باشد. این حقیقت مهم در واقع تشریح یکی از احادیث منابع وحی است که می‌گوید:

اساس انسانیت، خرد است. (امام صادق علیه السلام: دعامة الانسان العقل).

2ـ «از بام خرد تا آسمان ایمان» یا «الفبای عقلانیت».

در این بخش خواهیم دید که لازمه عقلانیت، واقع‌گرایی است و دایره واقعیات به محسوسات و تجربیات محدود نمی‌شود. بر همین اساس است که حقیقت‌گرایی رقم می‌خورد تا مبدأ هستی و حقایق فراعقلی پیش می‌رود.

و در نهایت روشن می‌سازد که دیانت لازمه تفکیک ناپذیر خردورزی و واقع‌گرایی است.

3ـ «از کرامت درویشانه تا کرامت انسانی» یا «الفبای دیانت».

این بخش عبودیت را به عنوان تنها هدف از دین معرفی می‌کند و به نقد ریاضتهای درویشانه با هدف دست یافتن به امور غیر عادی می‌پردازد.

4ـ «از عبودیت تا فقاهت» یا «الفبای فقاهت».

در این بخش خواهیم دید برترین مصداق بندگی واقعی خداوند، معرفت و فقاهت است که آن هم در گرو خردورزی است.

این بخش شامل دو شاخه است:

4.1ـ «الفبای فقه اکبر» که به اصول اعتقادات می‌پردازد.

4.2ـ «الفبای فقه اصغر» که به دانش رایج حوزوی یا چگونگی شناخت احکام الهی می‌پردازد.

این سلسله مباحث به تدریج عرضه و تکمیل میگردد.

• · شناسایی شهر اندیشه

اگر «امتیاز انسان» از سایر موجودات را «خردمندی» او بدانیم؛

و اگر «لازمه‌ی خردمندی» انسان را «اندیشمندی» بدانیم؛

و اگر «حاصل خردورزی» و اندیشمندی را گوهر «شناخت» بدانیم؛

باید برای خرد، اندیشه و شناخت، بهای بیشتری قائل شویم.

و نیز اگر «اندیشه انسان» را «کانون» اصلی تمامی کنش‌ها و واکنش‌های او بدانیم، و مبدأ تمامی قهرها و آشتی‌ها و جنگ‌ها و صلح‌های او را، اندیشه‌اش (اعم از اندیشه واقع گرا و اندیشه در خدمت هوا) بدانیم، ضرورت پرداختن به اندیشه بیشتر و بیشتر آشکار می‌گردد.

از این رو تمرکز بر «ساختمان اندیشه» انسان، نه تنها شایسته است که «بایسته‌ترین» حرکت انسانی است.

در نگاه کلان به ساختمان اندیشه‌ی انسانی، شهری از اندیشه را خواهیم دید اما…

اما سخن این جاست که آیا این شهر، سامان یافته با ساختار منظم و ورودی و خروجی‌های کاملا شناخته شده است؟

و یا شهری درهم، شلوغ و نامنظم که خود هم در آن گم شده‌ایم؟!

و یا تلخ‌تر از همه، شهری است آفت‌زده و غارت شده با حکومت شیطانی هوا و هوس و حاصلی تلخ‌تر از حنظل؟!!!

بسیاری از ما تا اندازه‌ای با گوشه‌ای از پیچیدگی شهر سازی پیشرفته، از طراحی گرفته تا عملیاتی شدن آن، آشنا هستیم.

آیا نمی‌توان گفت ساختمان اندیشه‌ی انسان بسیار پیچیده‌تر و گسترده‌تر از یك كلان شهر است؟!

در نگان کلان، برپایی شهر اندیشه نیازمند طی کردن چند مرحله‌ی اساسی است:

1ـ «سنگ زیرین شهر اندیشه»؛ این مرحله با تبیین «نظریه‌ی عقلانیت فراگیر» کلید می خورد؛

2ـ «مقاوم سازی شهر اندیشه»؛ در این مرحله تلاش می‌شود ابتدا عناصر نامتناسب با شهر اندیشه شناخته شود تا با پرهیز از کاربرد آنها، شهر اندیشه از «آسیبهای درونی» بیمه گردد؛

3ـ «سامان‌دهی شهر اندیشه»؛ هدف این مرحله شناخت همه‌ی اجزاء شهر اندیشه و درک درست جایگاه هر یک از اجزاء است تا دچار سر در گمی و بی نظمی در اندیشه نگردیم؛

4ـ «حفاظت و نگهداری شهر اندیشه»؛ در مرحله‌ی نهایی هم با شناخت «آسیبهای بیرونی» و پرهیز از آنها، پایداری شهر اندیشه را تضمین می‌کنیم.

به باور این کوچک‌ترین مباحث فهرست شده از بنیادی‌ترین مسائل زیر بنایی است که در عین حال بسیار کاربردی است. اما با کمال تأسف از آن غفلت شده است.

این سلسله مباحث به تدریج تکمیل و عرضه می‌گردد. انشاء الله.

تا کنون «نظریه عقلانیت فراگیر» مطرح کرده‌ایم؛ از این رو توضیحی در این راستا عرضه می‌شود.

• شناسایی اجمالی نظریه عقلانیت فراگیر

این نظریه روشن می‌سازد تمامی مشکلات تفاهم بشری، در دوگانه اندیشیدن و یک بام و دو هوا زیستن است. ما از این مطلب با تعبیر «تبعیض در خردورزی» یاد می‌کنیم. این نظریه هسته اصلی و خشت نخستین پروژه «شهر اندیشه» است…

نظریه عقلانیت فراگیر با نگاه واقعی به پراکندگی‌های بشر، به دنبال این است که راهی برای مرتفع ساختن اختلافات پیدا کند تا این که بستر مناسبی برای آشتی و دوستی بشریت بیابد.

این مهم، از شناخت «شکست در تفاهم» و ریشه‌های آن آغاز می‌شود و به راه‌کارهای مناسب برای درمان این معضل می‌اندیشد.

راه‌کارهای جنگ با «شکست در تفاهم»، خود مراحلی دارد که با طبقه‌بندی علمی آن و تشریح هر یک از مراحل عملی می‌شود.

در این تحقیق با ریشه یابی تمامی مشکلات، روشن می‌شود مشکل اصلی و نهایی بشر، چیزی جز إعمال معیارهای دو گانه نیست. در عرف عامیانه از این دو گانه بازی با تعبیر «یک بام و دو هوا» یاد می‌شود.

در تجزیه و تحلیل دقیق خواهیم دید که معیارهای دو گانه چیزی جز «تبعیض در خردورزی» نیست.

از آن جایی که عقلانیت، اصل «‌انسانیت» ماست و فاصله با عقلانیت به هر شکلی فاصله با انسانیت است. بیگانه شدن با عقلانیت نیزبه معنی بر باد دادن ناموس انسانیت است.

از این رو «تبعیض در خردورزی» نیز یکی از مصادیق فاصله گرفتن از خردورزی است و در نهایت به معنی کم رنگ شدن انسانیتِ انسان است.

با درک درست این نظریه روشن می‌شود که بی هیچ تردیدی درمان این معضل، چیزی جز فراگیر ساختن عقلانیت نیست. از این رو «عقلانیت فراگیر»، نقطه مقابل «تبعیض در عقلانیت» است.

بر اساس «نظریه عقلانیت فراگیر» روشن خواهد شد پاس داشتن انسانیت، جز به فراگیر ساختن عقلانیت او ممکن نیست و با تبلور انسانیت دیگر مجالی برای پراکندگی، اختلاف و جنگ باقی نمی‌ماند.

به سخنی دیگر هدف نظریه عقلانیت فراگیر، جنگیدن با جنگ است.

• · شناسایی بخش آثار شناخت (دوستی و دشمنی…)

جایگاه تولی و تبری کجاست؟ و از چه اهمیتی برخوردار است؟ آیا تولی و تبری تنها یک امر شرعی است یا ضرورتی عقلانی؟ و آیا…

ممکن است تولی و تبری در نگاه نخستین یکی از فروع دین شمرده شود، آن هم آخرین آنها و ممکن است….

این گونه ذهنیتها تا چه اندازه واقع‌گرایانه و عقلانی است؟

آن چه تقدیم می‌شود تلاش اندکی است در شناخت جایگاه واقعی تبری و تولی.

این بخش یکی از مباحث مصداقی «تبعیض در عقلانیت» است و به تشریح یکی از مصادیق مهم «تبعیض در خردورزی» می‌پردازد که عمدتا بر دوستی خوبی‌ها و نفرت از بدی‌ها متمرکز است.

و روشن می‌سازد شناخت واقعی واقعیات، نمی‌تواند از آثار حقیقی واقعیات جدا گردد و در این میان مهم‌‌ترین و کلیدی‌ترین اثر شناخت، دوست داشتن خوبی‌ها و نفرت از بدی‌هاست. پس از دوستی خوبی‌ها و نفرت از بدی‌هاست که بقیه‌ی آثار قلبی و ظاهری واقعیتها آشکار می‌شود. از این رو هر چند آثار شناخت منحصر به این دو نیست، اما دوستی با خوبی‌ها و دشمنی با بدی‌ها کلید تمامی آثار شناخت است. متأسفانه در بسیاری از موارد شناخت ما همراه با آثار آن نیست و از همین رو از شناخت و معرفت بهره‌مند نمی‌شویم. هدف این بخش برداشتن گامی در راستای بهره مندی کامل از معرفت است.

تولی و تبری از دو منظر قابل بررسی و تحقیق است: عقلانیت تولی و تبری و شرعیت آن. تفکیک این دو منظر از ضرورتهای نخستین هر تحقیقی است.

• · شناسایی بخش در پرتو چراغ خرد

آیا تا کنون اندیشیده‌ایم که چه اندازه به خرد خویش بها داده‌ایم و اکنون نیز چه اندازه خردمندانه به خود می‌نگریم؟!

اصلا خرد واقعا در زندگی ‌مان، جاری و ساری است؟!

اگر پیش از هر چیز، اندیشه و باور و عملکرد خود را، در موضع پرسش و حتی اتهام قرار دهیم، زندگی روز مره ما، رنگ و بویی دیگر پیدا نمی‌کند؟! و آیا جان تازه‌ای در انسانیت ما دمیده نمی‌شود؟! و آیا خرد ما درخشنده‌تر و خردورزی ما فعال‌تر نمی‌گردد؟!

آیا شده است که خود را زیر ذره ‌بین خرد بنگریم، و خشنود شویم؟! اصلا سرتاسر زندگی ما چه اندازه در پرتو خرد روشن شده است؟!

آیا زندگی ما تبلور جریان عقلانیت ماست؟! یا با «منطق دلم می‌خواهد» کلید می‌خورد و با شعار «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شود» جریان می‌یابد؟!

آیا برای یک بار هم که شده است در خلوت خویش، به تماشای انسانیت خویش نشسته‌ایم؟!

چرا از تمام زمین و زمان انتقاد می‌کنیم و از خویشتن این همه راضی؟!…

چرا باید تنها به پرسش و حتی اتهام دیگران بیندیشیم و خویش را فراموش کنیم؟!…

این بخش شامل دو زیر مجموعه است:

1- «زندگی در پرتو خرد»

2- «دین در پرتو خرد»

در مجموعه «زندگی در پرتو خرد» ابتدا با ضرورت نگاه عقلانی به زندگی روز مره آشنا می‌شویم و سپس برخی از مصادیق زندگی عقلانی را به بحث می‌گذاریم.

این بخش نیز نوعی دیگر از مباحث مصداقی «تبعیض در عقلانیت» است.

برخی از مباحثی که در این راستا تقدیم می‌شود عبارت است از:

1. حقوق فردی بشر (عقلانیت آزادی)

2. حقوق اجتماعی بشر (عقلانیت مردم سالاری)

3. حقوق زنان (عقلانیت تساوی حقوق 1) شامل:

3.1. عقلانیت اطاعت زن از مرد (مدیریت خانواده)

3.2. عقلانیت ازدواج موقت (حقوق خانوادگی زنان 1)

3.3. عقلانیت تعدد زوجات (حقوق خانوادگی زنان 2)

3.4. عقلانیت پوشش زنان (حجاب)

3.5. عقلانیت رابطه زن و مرد (حیات اجتماعی زنان)

4. عقلانیت هنر شامل:

4.1. عقلانیت موسیقی

4.2. عقلانیت فیلم (سینما و تلفزیون)

4.3. …

5. عقلانیت خشونت شامل:

5.1. خشونت در تربیت و پرورش

5.2. خشونت در تأدیب و جزا

5.3. خشونت در روابط (تحمل تکثرگرایی)

و در مجموعه «دین در پرتو خرد» با نگاه عقلانی برخی از مباحث دینی را مطالعه می‌کنیم.

• · گوناگون

این بخش هم که از اسمش پیداست برای ارایه مطالب متنوعی گشوده شده است تا فضایی برای رفع خستگی ناشی از مباحث فکری باشد. البته تلاش می‌شود تا جایی که ممکن است مطالب این بخش مرتبط با هدف کلی سایت باشد.

انشاء الله همزمان با تکمیل این سلسله نوشتارها، تدریجا مباحث دیگری هم طرح خواهد شد و احیانا ساختار مطالب نیز دستخوش تغییراتی می‌گردد.