یکی از مهم‌ترین گام‌های خودشناسی، هویت یابی است.

هر انسانی در سن و شرایط خاصی، هویت خویش را، (البته در حد تعاریف جامعه شناسی و روانشناسی) می‌یابد.

اما به تصریح جامعه شناسان و روان شناسان، بزرگ‌ترین چالش جوامع بشری، بحران هویت یابی است.

بحث هویت یابی، از نگاه دین نیز جایگاه بسیار بلندی دارد تا آن جا که فرموده‌اند:

مَنْ‏ عَرَفَ‏ نَفْسَهُ‏ عَرَفَ رَبَّهُ.

کسی که خودش را بشناسد، خدا را شناخته است.

مَنْ‏ عَرَفَ‏ نَفْسَهُ‏ فَقَدِ انْتَهَى إِلَى غَايَةِ كُلِّ مَعْرِفَةٍ وَ عِلْمٍ.

کسی که خودش را (به درستی) بشناسد پس واقعا به غایت هر شناخت و دانشی رسیده است.

همچنین دین به شیواترین بیان از بحران هویت سخن گفته است:

عجبت لمن ينشد ضالته و قد أضل نفسه فلا يطلبها غررالحکم 223 4658

در شگفتم از کسي که (هر) گم‌شده‌اش را جستجو مي‌کند در صورتي که واقعا خودش را گم کرده است (و هيچ شناختي از خودش ندارد) اما در جستجوي (شناخت) خويش نيست.

یکی از گامهای هویت یابی، شناخت تفاوت انسان با ساير موجودات ارادی است.

به نظر اين کوچکترين، برترين و جامع‌ترين سخنی که در ارتباط با ابعاد مختلف انسان، امتياز او از ساير موجودات و ارزش‌گذاری نهايی او نقل شده است اين سخن وحی است که:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ ع فَقُلْتُ الْمَلَائِكَةُ أَفْضَلُ أَمْ بَنُو آدَمَ فَقَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع إِنَّ اللَّهَ رَكَّبَ فِی الْمَلَائِكَةِ عَقْلًا بِلَا شَهْوَةٍ وَ رَكَّبَ فِی الْبَهَائِمِ شَهْوَةً بِلَا عَقْلٍ وَ رَكَّبَ فِی بَنِی آدَمَ كِلْتَيهِمَا فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ خَيرٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ مَنْ غَلَبَ شَهْوَتُهُ عَقْلَهُ فَهُوَ شَرٌّ مِنَ الْبَهَائِمِ

از امام صادق عليه‌السلام پرسيدم فرشتگان برترند يا آدميزاد؟

پاسخ داد: اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب عليه‌السلام چنين فرموده است: به راستي كه خداوند در فرشتگان تنها خرد بدون شهوت را تركيب نمود، و در حيوانات شهوت بدون خرد را.

اما در آدميزاد هر دوی خرد و شهوت را تركيب نمود.

پس كسي كه خردش بر شهوتش پيروز گردد، او بهتر از فرشتگان است.

و كسي كه شهوتش بر خردش پيروز شود، او بدتر از حيوانات است.

تأمل در اين سخن گران‌مايه مجالی ديگر و خردی کامل مي‌طلبد اما آن چه در خور اين مجال است:

1ـ تفاوت ميان انسان و فرشته از يک سو و انسان و حيوان از سوی ديگر، در جامعيت انسان نسبت به دو ويژگی فرشته و حيوان نهفته است.

2ـ در سکان‌داری اراده انسان، هوس و خرد سر جنگ دارند و هر کدام که سيطره بر اراده آدمی پيدا نمايد ديگری را مغلوب و مقهور مي‌کند.

3ـ از آن جايی که حقيقت خرد، ذاتی است که روشنگر واقعيات است، نقطه متضاد آن تاريکی و فاقد روشنگری است.

4ـ با سکان‌داری خرد، آدمی پا بر فرق فرشتگان مي‌گذارد و گوی سبقت از آنان مي‌ربايد؛ چرا که حرکت عقلانی انسان، همراه با اعمال شاقه‌ای است که ناشی از خنثی کردن جاذبه‌ها و دافعه‌های غرایز اوست.

5ـ با سکان‌داری هوس، آدمی آن چنان سقوط مي‌کند که حتی ارزش مقايسه با حيوانات را ندارد؛ چرا که حيوان از سرمايه‌ی گران‌مايه‌ای چون خرد محروم بوده، از اين رو قهرا در چهارچوب غرايزی که خداوند در او آفريده حرکت مي‌کند؛ اما انسان با به خدمت گرفتن خرد در رسيدن به هوس پا را از دايره غرايز طبيعي‌اش تا آن جا بيرون مي‌گذارد که نه تنها ناموس انسانيتش را نيز بر باد مي‌دهد، بلكه با هوسی جهانی را خاكستر مي‌كند.

تفاوت انسان با ساير موجودات، داشتن خرد و غريزه در كنار هم است كه امكان غلبه هر يك بر ديگری را فراهم مي‌آورد.

ناگفته پیداست که انسان موجودی است ارادی، یعنی مثل ماشین نیست که دیگری او را بچرخاند، در حوزه‌ای که به او اختیار داده‌اند، خودش تصمیم می‌گیرد و عمل می‌کند.

روشن هم شد که انسان موجودی دو بعدی است یعنی هم خرد دارد که خوب و بد را تشخیص دهد و درست و نادرست را تفکیک نماید و هم غرایز و شهوات و احساسات که او را به سوی خاصی می‌کشانند.

رابطه اراده انسان با دو بعد یاد شده چیست؟

آیا اراده من از نور افشانی خرد سرچشمه می‌گیرد یا این که بر اثر جاذبه و دافعه‌های غرایز؟

البته مسئله، در واقع منحصر به مسئله شخصی نمی‌شود. بلکه مسئله بزرگتر از این است و آن این که:

حقیقت انسانیت من چیست؟

انسان موجودی است که سکّانّ‌دار اراده‌اش خرد اوست یا موجودی است که سکّانّ‌دار اراده‌اش غرایز و احساسات اوست؟

در واقع مسئله اصلی، تعریف انسانیت است.

تعریفی که عملا بشر از انسان ارایه کرده است عبارت است از این که انسان موجودی است که هدفش ارضاع و سیراب کردن غرایز و خواسته‌های اوست.

بنا بر این تعریف، انسان می‌شود موجودی غریزه محور.

اما تعریف وحی از انسان چیز دیگری است و آن این که انسان موجودی خرد محور.

بر اساس همین تعریف هم هست که در روایت بسیار جالبی این چنین می‌بینیم:

دعامة الانسان العقل

اساس انسانیت انسان خرد است.

اساس را که برداری، چیزی از ساختمان باقی نمی‌ماند.

خرد را هم از انسان کنار بگذاری، چیزی از انسانیت باقی نمی‌ماند.

روشن شد که اگر خرد از انسان منها شود، دیگر اصل انسانیت باطل می‌شود تا چه رسد به کرامت آن.

نگرش اسلام به کرامت انسانی، دقیقا نگرش خرد است، اما با ادبیاتی فاخر و افقی بسیار بلند.

پیش از این از امام صادق علیه السلام نقل کردیم که:

خرد، اساس انسانیت است.

البته نقش خرد در منابع وحی آن چنان برجسته است که نیازمند تحقیقی بسیار گسترده و ژرف می‌باشد.

از شگفتی‌های انسان این است که در مدار حرکتی خود، اوجی دارد شگفت، و فرودی دارد وحشتناک. روایتی که پیش از این گذشت را دوباره مرور می‌کنیم تا ما را با مدار حرکت انسان آشنا سازد:

پس كسي كه خردش بر شهوتش پيروز گردد، او بهتر از فرشتگان است.

و كسي كه شهوتش بر خردش پيروز شود، او بدتر از حيوانات است.

این حدیث روشن می‌سازد که فاصله نقطه اوج انسانیت و نقطه انحطاط انسانیت محیر العقول است.

اوج انسان پا گذاشتن بر فرق فرشتگان است، اما فرودش…!

قرآن فرود وحشتناک انسان را این چنین بیان می‌کند:

أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلاً (فرقان44)

يا گمان داری كه بيشترشان می‌شنوند يا می‌انديشند؟ آنان جز مانند ستوران نيستند، بلكه گمراه‌ترند.

وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ (اعراف179)

و در حقيقت، بسياری از جنّيان و آدميان را برای دوزخ آفريده‌ايم. [چرا كه‌] دلهايی دارند كه با آن [حقايق را] دريافت نمی‌كنند، و چشمانی دارند كه با آنها نمی‌بينند، و گوشهايی دارند كه با آنها نمی‌شنوند. آنان همانند چهارپايان بلكه گمراه‌ترند. [آری،] آنها همان غافل‌ماندگانند.

کافی است اندکی به عناصر مطرح شده در آیات پیشین درنگ نماییم.

گوشی که خود خواسته ناشنواست

خردی که خود خواسته به آن پشت شده است

دلی که خود خواسته نمی‌فهمد

چشمی که خود خواسته نمی‌بیند

بازگشت همه این عناصر به یک امر است و آن پشت کردن خود خواسته به خرد و معرفت و شناخت.

چنین انسانی بدتر از حیوان است.

اگر دوباره حدیث پیش را همراه با این دو آیه مرور کنیم، راز آن آشکاتر می‌گردد و آن این که حیوان تنها غریزه دارد و ناچار است که حرکتش را بر اساس غریزه‌اش تنظیم نماید.

اما انسانی که خردمند است، اگر حرکتش را بر اساس غریزه‌اش تنظیم نماید، به مراتب پست‌تر از حیوان است.

فاجعه آن جا شدت می‌یابد که خرد را در استخدام غریزه قرار دهد. از چنین انسانی با چه تعبیری می‌توان یاد نمود؟!

اصلا چیزی از انسانیت چنین انسانی باقی می‌ماند تا از کرامت او سخن بگوییم؟!

روشن شد که نگرش عقل و وحی به انسانی که خود خواسته به خرد پشت کرده، کاملا یکسان است.

چنین انسانی تنها صورت انسانی دارد، اما سیرتش دیگر انسانی نیست. زیرا ناموس انسانیتش را که همان خرد است، به انتخاب خودش بر باد داده است.

از این رو انسان پشت کرده به خرد، اصلا انسان نیست، نه این که انسان است اما کرامت انسانی از او گرفته شده است.

این مسئله از منظر عقلانی کامل برهانی است اما برای درک بهتر عموم، آن را با چند مثال توضیح می‌دهیم.

فرض کنید کسی برجی آسمان خراش، با تمامی امکانات بسازد. اما پس از این که کار به بهترین شکل آن پایان یافت، چند کیلو مواد منفجره زیر آن بگذارد و همه آن چه ساخته، تبدیل به تلی از خاک نماید.

کسی هزاران هکتار زمین بایر را به مزرعه نمونه تبدیل کند، اما پس از به ثمر رسیدن محصول، تمامی آن را به آتش بکشد و خاکستر کند.

کسی قالی‌ای را از بهترین ابریشم و با بهترین نقشه ببافد. پس از سالها رنج و زحمت که این فرش گرانبها تمام شد، با یک شعله کبریت آن را تبدیل به خاکستر کند.

کسی…

تنها توضیح این افراد در مورد عملکردشان هم این باشد که مالداری اختیار داری، «دلم خواست»، عشقم کشید و….

فرض هم این است که این افراد از جهت جسمی و روانی و فکری هم هیچ مشکلی ندارند.

فرض هم این است که از جهت «مالداری» نیز حق با آنهاست. با ثروت شخصی خود چنین می‌کنند.

فرض هم این است که واقعا تجاوز به حقی کسی نکرده‌اند.

تنها چیزی که در این میان هست یک کلمه است و آن «منطق دلم می‌خواهد» و ابدا و هرگز انگیزه دیگری در کار نیست.

آیا از منظر خرد، چنین افرادی انسان به شمار می‌آیند؟!

اشتباه نشود تعطیلی خرد به این معنا نیست که این افراد فاقد خرد هستند. اتفاقا در ساخت برج آسمان خراش و مزرعه نمونه و قالی گرانبها نهایت خردورزی و مهارت را به کار برده‌اند.

بلکه مقصود از تعطیلی خرد، پشت کردن خود خواسته به خرد است.

با صرف نظر از همه ادیان و مذاهب و فرهنگها و تمدن‌ها و مکاتب و…، تنها داشته چنین افرادی از انسانیت، صورت انسانی است و بس.

مسلم پشت کردن به خرد، درجات متفاوتی است از درجات بسیار کوچک آغاز شده تا به بزرگ‌ترین درجه می‌رسد.

در نقطه مقابل، مهم‌ترین مصداق خردورزی (بخوانید اولویت نخست انسانیت) این است که خود را بشناسم.

من چیستم؟ من کیستم؟ از کجا آمده‌ام؟ در کجا هستم؟ چرا آمده‌ام؟ به کجا خواهم رفت؟ و…

این همانی است که امیرالمؤمنین علیه السلام از سهل انگاری در آن شگفت زده شده است:

عجبت لمن ينشد ضالته و قد أضل نفسه فلا يطلبها غررالحکم

در شگفتم از کسي که (هر) گم‌شده‌اش را جستجو مي‌کند در صورتي که واقعا خودش را گم کرده است (و هيچ شناختي از خودش ندارد) اما در جستجوي (شناخت) خويش نيست.

پس کمر را محکم ببندیم که بشناسیم:

من چیستم؟

جهانی که ما در آن قرار داریم آن چنان گسترده و عمیق است که شناخت آن چندان ممکن نیست.

خود انسان به عنوان یکی از اجزاء جهان آن چنان پیچیده است که کسی از عهده شناخت تمامی ابعاد آن برنیامده است.

لذا لازم است شناخت را از یک نقطه آغاز کنیم.

پیداست که این نقطه باید مهم‌ترین، کلیدی‌ترین و کاراترین نقطه وجود انسان باشد.

کلیدی‌ترین نقطه در «من چیستم و من کیستم» عبارت است استقلال و وابستگی من.

آیا من کاملا مستقل و بی‌نیاز هستم و هیچ وابستگی به کسی و جایی ندارم؟ یا وابسته‌ام؟

اگر استقلال دارم، استقلال من در چه ابعادی و در چه اندازه‌ای است؟

اگر وابسته هستم، وابستگی من در چه ابعادی و در چه اندازه‌ای است؟

اگر وابسته هستم، به چه چیزی و به چه کسی وابسته هستم؟

اگر وابسته هستم، مبدأ من کجاست؟

در هر صورت چه مستقل و بی‌نیاز باشم و چه وابسته، باید بشناسم هم خودم را و هم مبدأ خودم را.

در آستانه جستجوی دین، باید انسان را تعریف کنیم.

اگر تعریف ما از انسان، انسان غریزه محور باشد، چنین انسانی با هیچ منطقی قابل خطاب نیست.

چون منطق انسان غریزه محور، چیزی جز منطق «دلم می‌خواهد» نیست. خواه خردش آن پذیرید و خواه نپذیرد، برایش فرقی نمی‌کند. خواه به مصلحتش باشد خواه با زیانش، تفاوتی ندارد.

بر همین اساس هم خداوند برخی را رها کرده است و به پیامبرش هم سفارش کرده گروه یاد شده را رها کند.

در قرآن آمده است:

وَ ذَرِ الَّذينَ اتَّخَذُوا دينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا… (الأنعام :  70)

و كسانى را كه دين خود را به بازى و سرگرمى گرفتند و زندگى دنيا آنان را فريفته است، رها كن…

ثُمَّ ذَرْهُمْ في‏ خَوْضِهِمْ يَلْعَبُون‏ (الأنعام :  91)

بگذار تا در ژرفاى [باطل‏] خود به بازى [سرگرم‏] شوند.

این دسته از انسانها ابتدا باید بیدار شوند و بیداری آنها نیاز به درمان دارد تا منطق.

اما اگر تعریف ما از انسان، انسان خردمحور باشد، چنین انسانی قابل خطاب است. لذا نوبت به طرح ضرورت جستجو و تحقیق درباره مبدأ جهان و دین او می‌رسد.

این نکته‌ی مهمی است که غالبا از آن غفلت می‌شود.

انسان، به حسب فطرتش، علم را دوست دارد و از نادانی فرار می‌کند.

بر همین اساس نیز رشته‌های گوناگون دانش شکل گرفته است.

اما مسلما همه علوم در یک پایه نیستند و ارزش آنها یکسان نیست.

در میان همه علوم دانش اصول دین برترین و ضروری‌ترین دانش بشر است. زیرا:

اگر از منظر موضوع به اصول دین بنگریم، موضوع اصول دین، مبدأ کل وجود است و مسلما مبدأ کل وجود ارزش و جایگاهش نسبت به اجزاء وجود قابل مقایسه نیست.

اگر از منظر روش به اصول دین بنگریم، روش اثبت اصول دین، عقلی است و نتیجه آن قطعی است. مسلما روش عقلی بر سایر روش‌ها برتری دارد.

اگر از منظر درجه و دامنه تأثیر به اصول دین بنگریم، مسائل اصول دین، بنیادی‌ترین مسائل علم است که به دلیل بنیادین بودن آن، دامنه و درجه اثر آن بر جهان بینی کاملا از سایر علوم متمایز است.

اگر از منظر ثمر و نتیجه به اصول دین بنگریم، ثمر و نتیجه اصول دین، چه در دنیا و چه در آخر قابل مقایسه با هیچ علمی نیست. به بخش بسیار اندکی از آن در بحث ثمرات و آثار دین از منظر برون دینی و از منظر دورن دینی اشاره رفت.

عصاره تمامی آثار اصول دین این آیه قرآن است:

مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (نحل97)

هر كس -از مرد يا زن- كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكيزه‏اى، حياتِ [حقيقى‏] بخشيم، و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام مى‏دادند پاداش خواهيم داد.

امور یاد شده ثابت می‌کند که:

«إن أفضل الفرائض و أوجبها على الإنسان معرفة الرب و الإقرار له بالعبودية»

به راستی که برترین واجبات و واجب‌ترین آنها بر انسان شناخت خداوند و اقرار به بندگی برای اوست.

به بخشی از ثمرات و آثار کلی شناخت دین را در نگاه برون دینی بیان کردیم. اما قطعا آثار دین منحصر به ثمرات یاد شده نیست.

ولی اگر در نگاه درون دینی به این مسئله بنگریم با دامنه وسیعی از آثار و ثمرات دیگر دین آشنا می‌شویم.

در این بخش به اختصار برخی از ثمرات دین را فهرست می‌کنیم.

استحکام و ثبات هویت و شخصیت

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ دَخَلَ فِي هَذَا الدِّينِ بِالرِّجَالِ أَخْرَجَهُ مِنْهُ الرِّجَالُ كَمَا أَدْخَلُوهُ فِيهِ وَ مَنْ دَخَلَ فِيهِ بِالْكِتَابِ وَ السُّنَّةِ زَالَتِ الْجِبَالُ قَبْلَ أَنْ يَزُولَ.

آرامش عقلانی و تقویت ایمانی مؤمنان

يَسْكُنُ إِلَى مَعْرِفَتِهِ الْمُؤْمِنُونَ

قَالَ النَّبِيُّ ص أَفْضَلُكُمْ إِيمَاناً أَفْضَلُكُمْ مَعْرِفَةً.

شفای دلها از گمراهی

ذَكَرْنَاهَا عَلَى مَا يَحْتَاجُ فِي صَلَاحِ الدِّينِ وَ شِفَاءِ النُّفُوسِ مِنَ الْغَيِّ

جلوگیری از گناه

وَ لَوْ عَرَفُوا نِعَمَهُ عَلَيْهِمْ لَشَغَلَهُمْ ذَلِكَ عَنِ التَّمَادِي فِي مَعْصِيَتِهِ فَسُبْحَانَهُ مَا أَجَلَّ نِعْمَتَهُ وَ أَسْبَغَهَا عَلَى الْمُسْتَحِقِّينَ وَ غَيْرِهِمْ مِنْ خَلْقِهِ وَ تَعَالَى عَمَّا يَقُولُ الْمُبْطِلُونَ عُلُوّاً كَبِيراً.

بالا رفتن ارزش انسان

أَنَّ قِيمَةَ كُلِّ امْرِئٍ وَ قَدْرَهُ مَعْرِفَتُه‏

فتح قله‌های کمال با برترین شناخت

عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ رَفَعَهُ إِلَى أَحَدِهِمْ ع أَنَّهُ قَالَ: بَعْضُكُمْ أَكْثَرُ صَلَاةً مِنْ بَعْضٍ وَ بَعْضُكُمْ أَكْثَرُ حَجّاً مِنْ بَعْضٍ وَ بَعْضُكُمْ أَكْثَرُ صَدَقَةً مِنْ بَعْضٍ وَ بَعْضُكُمْ أَكْثَرُ صِيَاماً مِنْ بَعْضٍ وَ أَفْضَلُكُمْ أَفْضَلُكُمْ مَعْرِفَةً.

صلاح دین و دنیای خلق

وَ لَيْسَ مَا ذَكَرْتُهُ مِنْ هَذِهِ الْقُوَى عَلَى الْجِهَةِ الَّتِي ذُكِرَتْ فِي كُتُبِ الْأَطِبَّاءِ وَ لَا قَوْلُنَا فِيهِ كَقَوْلِهِمْ لِأَنَّهُمْ ذَكَرُوهَا عَلَى مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ فِي صِنَاعَةِ الطِّبِّ وَ تَصْحِيحِ الْأَبْدَانِ وَ ذَكَرْنَاهَا عَلَى مَا يَحْتَاجُ فِي صَلَاحِ الدِّينِ وَ شِفَاءِ النُّفُوسِ مِنَ الْغَيِّ كَالَّذِي أَوْضَحْتُهُ بِالْوَصْفِ الشَّافِي وَ الْمَثَلِ الْمَضْرُوبِ مِنَ التَّدْبِيرِ وَ الْحِكْمَةِ فِيهَا.

فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ لِمَ أُمِرَ الْخَلْقُ بِالْإِقْرَارِ بِاللَّهِ وَ بِرُسُلِهِ وَ بِحُجَجِهِ وَ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِيلَ لِعِلَلٍ‏ كَثِيرَةٍ مِنْهَا أَنَّ مَنْ لَمْ يُقِرَّ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يَجْتَنِبْ مَعَاصِيَهُ وَ لَمْ يَنْتَهِ عَنِ ارْتِكَابِ الْكَبَائِرِ وَ لَمْ يُرَاقِبْ أَحَداً فِيمَا يَشْتَهِي وَ يَسْتَلِذُّ عَنِ الْفَسَادِ وَ الظُّلْمِ وَ إِذَا فَعَلَ النَّاسُ هَذِهِ الْأَشْيَاءَ وَ ارْتَكَبَ كُلُّ إِنْسَانٍ مَا يَشْتَهِي وَ يَهْوَاهُ مِنْ غَيْرِ مُرَاقَبَةٍ لِأَحَدٍ كَانَ فِي ذَلِكَ فَسَادُ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ وَ وُثُوبُ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ فَغَصَبُوا الْفُرُوجَ وَ الْأَمْوَال‏ وَ أَبَاحُوا الدِّمَاءَ وَ النِّسَاءَ وَ قَتَلَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً مِنْ غَيْرِ حَقٍّ وَ لَا جُرْمٍ فَيَكُونُ فِي ذَلِكَ خَرَابُ الدُّنْيَا وَ هَلَاكُ الْخَلْقِ وَ فَسَادُ الْحَرْثِ وَ النَّسْلِ وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَكِيمٌ وَ لَا يَكُونُ الْحَكِيمُ وَ لَا يُوصَفُ بِالْحِكْمَةِ إِلَّا الَّذِي يَحْظُرُ الْفَسَادَ وَ يَأْمُرُ بِالصَّلَاحِ وَ يَزْجُرُ عَنِ الظُّلْمِ وَ يَنْهَى عَنِ الْفَوَاحِشِ وَ لَا يَكُونُ حَظْرُ الْفَسَادِ وَ الْأَمْرُ بِالصَّلَاحِ وَ النَّهْيُ عَنِ الْفَوَاحِشِ إِلَّا بَعْدَ الْإِقْرَارِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَعْرِفَةِ الْآمِرِ وَ النَّاهِي وَ لَوْ تُرِكَ النَّاسُ بِغَيْرِ إِقْرَارٍ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا مَعْرِفَتِهِ لَمْ يَثْبُتْ أَمْرٌ بِصَلَاحٍ وَ لَا نَهْيٌ عَنْ فَسَادٍ إِذْ لَا آمِرَ وَ لَا نَاهِيَ وَ مِنْهَا أَنَّا وَجَدْنَا الْخَلْقَ قَدْ يَفْسُدُونَ بِأُمُورٍ بَاطِنَةٍ مَسْتُورَةٍ عَنِ الْخَلْقِ فَلَوْ لَا الْإِقْرَارُ بِاللَّهِ وَ خَشْيَتُهُ بِالْغَيْبِ لَمْ يَكُنْ أَحَدٌ إِذَا خَلَا بِشَهْوَتِهِ وَ إِرَادَتِهِ يُرَاقِبُ أَحَداً فِي تَرْكِ مَعْصِيَةٍ وَ انْتِهَاكِ حُرْمَةٍ وَ ارْتِكَابِ كَبِيرَةٍ إِذَا كَانَ فِعْلُهُ ذَلِكَ مَسْتُوراً عَنِ الْخَلْقِ غَيْرَ مُرَاقَبٍ لِأَحَدٍ فَكَانَ يَكُونُ فِي ذَلِكَ خِلَافُ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ فَلَمْ يَكُنْ قِوَامُ الْخَلْقِ وَ صَلَاحُهُمْ إِلَّا بِالْإِقْرَارِ مِنْهُمْ بِعَلِيمٍ خَبِيرٍ يَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى‏ آمِرٌ بِالصَّلَاحِ نَاهٍ عَنِ الْفَسَادِ وَ لَا تَخْفَى عَلَيْهِ خَافِيَةٌ لِيَكُونَ فِي ذَلِكَ انْزِجَارٌ لَهُمْ عَمَّا يَخْلُونَ بِهِ مِنْ أَنْوَاعِ الْفَسَا (علل ابن شاذان)

سرگردانی ملحدان (جبهه مقابل مؤمنان)

يَتَحَيَّرُ فِيهِ الْمُلْحِدُون‏

نقش فقیه در جامعه

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ أَوْ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مُتَفَقِّهٌ فِي الدِّينِ أَشَدُّ عَلَى الشَّيْطَانِ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ عَابِدٍ.

پاسخگویی به سؤالات و زدودن شبهات

أَنَّهُ اتَّصَلَ بِأَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيِّ ع أَنَّ رَجُلًا مِنْ فُقَهَاءِ شِيعَتِهِ كَلَّمَ بَعْضَ النُّصَّابِ فَأَفْحَمَهُ بِحُجَّتِهِ حَتَّى أَبَانَ عَنْ فَضِيحَتِهِ فَدَخَلَ إِلَى عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ ع وَ فِي‏ صَدْرِ مَجْلِسِهِ دَسْتٌ عَظِيمٌ مَنْصُوبٌ وَ هُوَ قَاعِدٌ خَارِجَ الدَّسْتِ وَ بِحَضْرَتِهِ خَلْقٌ مِنَ الْعَلَوِيِّينَ وَ بَنِي هَاشِمٍ فَمَا زَالَ يَرْفَعُهُ حَتَّى أَجْلَسَهُ فِي ذَلِكَ الدَّسْتِ وَ أَقْبَلَ عَلَيْهِ فَاشْتَدَّ ذَلِكَ عَلَى أُولَئِكَ الْأَشْرَافِ فَأَمَّا الْعَلَوِيَّةُ فَأَجَلُّوهُ عَنِ الْعِتَابِ وَ أَمَّا الْهَاشِمِيُّونَ فَقَالَ لَهُمْ شَيْخُهُمْ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ هَكَذَا تُؤْثِرُ عَامِّيّاً عَلَى سَادَاتِ بَنِي هَاشِمٍ مِنَ الطَّالِبِيِّينَ وَ الْعَبَّاسِيِّينَ؟ فَقَالَ ع إِيَّاكُمْ وَ أَنْ تَكُونُوا مِنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِمْ- أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُدْعَوْنَ إِلى‏ كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ‏ أَ تَرْضَوْنَ بِكِتَابِ اللَّهِ حَكَماً؟ قَالُوا بَلَى قَالَ أَ لَيْسَ اللَّهُ يَقُولُ‏ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ‏؟ إِلَى قَوْلِهِ‏ يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ‏ فَلَمْ يَرْضَ لِلْعَالِمِ الْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ يُرْفَعَ عَلَى الْمُؤْمِنِ غَيْرِ الْعَالِمِ كَمَا لَمْ يَرْضَ لِلْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ يُرْفَعَ عَلَى مَنْ لَيْسَ بِمُؤْمِنٍ أَخْبِرُونِي عَنْهُ قَالَ‏ يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ‏ أَوْ قَالَ يَرْفَعُ الَّذِينَ أُوتُوا شَرَفَ النَّسَبِ دَرَجَاتٍ أَ وَ لَيْسَ قَالَ اللَّهُ‏ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ‏؟ فَكَيْفَ تُنْكِرُونَ رَفْعِي لِهَذَا لَمَّا رَفَعَهُ اللَّهُ إِنَّ كَسْرَ هَذَا لِفُلَانٍ النَّاصِبِ بِحُجَجِ اللَّهِ الَّتِي عَلَّمَهُ إِيَّاهَا لَأَفْضَلُ لَهُ مِنْ كُلِّ شَرَفٍ فِي النَّسَبِ؟

چرا خداوند خودش را آشکار نمی‌کند تا احدی در او اختلاف نکند؟!

این پرسشی است که از دوران‌های گذشته ذهن بشر را در گیر کرده است و روشن هم هست که پاسخ‌های روشنی به آن داده شده است.

درک شایسته پاسخهای یاد شده، در گرو پیش‌نیازهایی است که از جمله آنها آشنایی با ابعاد و انواع شناخت است.

یکی از تقسیمات انواع شناخت، شناخت مستقیم شیئ و شناخت توسط نشانه‌ها و علائم آن است که از آن با تعبیر معرفت به آیات نیز یاد می‌شود.

همچنین ابعاد شناخت شامل شناخت اصل وجود شیئ و شناخت ذات آن و شناخت ویژگی‌های آن و شناخت علت پیدایش آن شیئ است.

در ادامه آشنایی کوتاهی با انواع و ابعاد شناخت پیدا می‌کنیم.