در مباحث پیشین حركت فطری را یك حركت شناختی شمردیم؛ بدین معنا كه آن را در راستای توسعه‌ی شناخت مؤثر دانستیم. البته این امر به مباحث بسیار مهمی بستگی دارد تا روشن شود:

آیا حركت فطری حركت شناختی است یا عملی؟

و تفاوت آن با سایر حركتهای مبتنی بر عقل چیست؟

انشاءالله این مطلب با مباحث بنیادین شناخت فطرت و عقل روشن خواهد شد.

با صرف نظر از این امر، حركت فطری به دلیل عدم محدودیت به زمان، مكان، فرهنگ و… كارآیی فوق العاده شگفتی دارد؛ از این رو اولویت نخست را داراست.

حرکت فطری دو بعد به ظاهر متناقض دارد:

بعد نخست آن احیاء شناختی است که در سرشت انسان به ودیعه گذاشته شده است. از این وجهه حرکت فطری شناختی شمرده می‌شود.

بعد دوم آن بیدار کردن شناخت فراموش شده و شعله‌ور ساختن معرفت مستور به غفلتها و گناهان است. از این وجهه حرکت فطری به حرکت عملی شباهت دارد.

گمان این بنده چنین است كه: به دلیل این كه هدف نهایی در حركت فطری بیدار كردن فطرت و یادآوری فراموش شده‌هاست، از این رو در مرحله‌ی كاربرد و تطبیق به توسعه‌ی عملی نزدیكتر است؛ پس از منظر اجرا و عمل اولویت نخست را دارد؛ اما از منظر شناخت و تحقیق چنین نیست.

با توجه به طبقه بندی دوم (یعنی حركتهای آزاد و معین) كاملا بدیهی است كه حركتهای آزاد (یعنی حركتهای تفاهمی مانند «حركت از نقطه صفر» و حركت «تحقیق در تحقیق» است) از اولویت فوق العاده ویژه‌ای بر خوردار است.

از سوی دیگر از میان سایر حركتها، حركت تفاهمی به توسعه‌ی صلح (كه هدف نوشتار است) بسیار نزدیكتر است.

و از منظر سوم نیز همچنان كه گذشت اثبات صلح آمیز بودن حركت تدافعی یا تهاجمی، مشروط به تمامیت آن حركت در مرحله تفاهم است. در نتیجه اولویت حركت تفاهمی قابل خدشه نیست.

اما متأسفانه بیشتر حركتهای شناختی، در پاسخ به تهاجم صورت گرفته است. از این رو حركتهای تدافعی سهم به سزایی از تحقیقات علمی را به خود اختصاص داده است، در عین حال خود حركت تدافعی نیز دچار مشكلاتی است؛ مانند:

۱- ابهام مبانی (یعنی عدم تمامیت مبانی به شكل شفاف) كه خود موجب اشكالاتی شده است مانند:

1.1- عدم شفافیت مرزهای بیرونی

1.2- عدم شناخت اختلافات درونی

نتیجه‌ی این ابهامات نیز احیانا:

۲- نزاعهای بیهوده

۳- تكرار گسترده مباحث مبنایی در بناها

۴- عدم شناخت پرسش و شبهه (خلط میان حركت ارشادی و تدافعی)

۵- و در نهایت حلقه‌های مفقوده‌ی بحثهای زنجیره‌ای بزرگترین مشكل را آفریده است.

این مشكلات ضرورت پرداختن به حركت تفاهمی را، علاوه بر اولویت آن، آشكار می‌كند. اما از آنجایی كه نقش «حركت از نقطه‌ی صفر» در مرتفع ساختن مشكلات مطرح شده (به ویژه كشف حلقه‌های مفقوده) بیشتر است، می‌توان گفت این حركت نخستین اولویت را داراست.

حركت از نقطه‌ی صفر شامل سه وضعیت زیر است:

الف) حركت از نقطه‌ی صفر با مشتركات كاملا فراگیر

ب) حركت از نقطه‌ی صفر با مشتركات نسبتا فراگیر (شامل بحث داخلی منطقها، فلسفه‌ها، ادیان، مذاهب، فرقه‌ها، مكاتب فكری، رشته‌های علوم و…)

ج) حركت از نقطه‌ی صفر با مشتركات تا كمی فراگیر؛ (شامل مسایل خاص)

با تأمل در ویژگی‌های این سه حركت (كه پیش از این گذشت)، اولویت «حركت از نقطه‌ی صفر با مشتركات كاملا فراگیر» بدیهی می‌گردد.

مراجعه به بحث «چگونه حركتهای منافقانه را بشناسیم؟» (علاوه بر تأكید بیشتر بر ضرورت این حركت) نشان می‌دهد كه «حركت از نقطه‌ی صفر نسبی» خالی از مشكل نیست، توجه كنید:

مصونیت از اشتباه در شناخت متولیان صلح و تفكیك حركتهای منافقانه در چند گام عملی می‌گردد:

در گام نخست لازم است مرزهای مجموعه‌ای كه هدف توسعه‌ی صلح در آن مجموعه است كامل و دقیق معین گردد. در گام دوم ضروری است مصادیق واقعی نقاط اشتراك مجموعه‌ی هدف، دقیقا تعیین و كاملا شفاف گردند. پس عناوین مبهمی چون كرامت انسانی، آزادی، مدینه‌ی فاضله، دین، اسلام، اهل بیت علیهم السلام و… تا هنگامی كه كاملا ابهام آنها برطرف نشده است نمی‌تواند به عنوان مشتركات واقعی تلقی شود…

بدون تردید در حال حاضر ابهامات زیادی در مرزهای ادیان، مكاتب و… وجود دارد؛ از این رو پرداختن به بحثهای داخلی (ادیان، مذاهب و…) را از گردونه‌ی كار خارج ساختیم.

از آنچه در فصل پیشین گذشت روشن می‌شود كه اولویت دوم از آنِ «حركت از موقعیت ادراكی كنونی» است. البته این حرکت با محوریت اصلی‌ترین مشتركات یعنی «تحقیق در تحقیق» صورت می‌پذیرد كه همان استنباط است.

انشاءالله تلاش برای توسعه‌ی صلح را در دو مسیر یاد شده، به شكل مستقل آغاز می‌نماییم.

بدیهی است كه هر مسیری دارای گامهای متعددی است. خود این دو حركت، راه گشای مسیر حركت در مراحل بعدی خواهد بود.

اولویت بعدی از میان سه حركت باقی مانده (حركت تدافعی، تهاجمی و ارشادی) ارتباط مستقیمی با شدت تهاجمات دارد؛ زیرا بدیهی است كه در شرایطی كه با تهاجمات گسترده روبرو باشیم، ضرورت دفاع بیشتر خواهد بود؛ از این رو می‌توان گفت در حال حاضر (كه تهاجمات بی حد و مرزی بر حقیقت باریدن گرفته است) «حركت تدافعی» اولویت بیشتری دارد.

آن چه مهم است تشخیص اولویت حركت تدافعی در مقابل تهاجمهای گوناگون است. انشاء الله در «ساماندهی و اولویتهای حركت تدافعی» به این امر خواهیم پرداخت.

تفاوت حركت تهاجمی و ارشادی در این است كه:

حركت تهاجمی بیانگر زشتی‌های باطل است (و نه شبهه افكنی)؛

حركت ارشادی بیانگر خوبی‌های حق است.

تفاوت این دو حركت نیز با حركت تدافعی در این است كه: حركت تدافعی پس از تهاجم رقیب صورت می‌پذیرد؛ اما این دو حركت بدون این كه تهاجمی از سوی رقیب شده باشد، عملی می‌شود؛ البته با این امتیاز كه مدیریت حركت در این دو حركت با جبهه‌ی خودی است و در حركت تدافعی با رقیب.

ترجیح و تقدم هر یك از این دو حركت ارتباط تنگاتنگی با فضای موجود دارد؛ جوّ حاكم بر جامعه نیز بسیار متغیر است، از این رو تشخیص اولویت به عنوان یك ضابطه‌ی كلی بسیار دشوار است.