بسم الله الرحمن الرحیم

دو آیه آخر سوره حمد چنین است: «اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین».

خداوند صراط مستقیم را هم نفیا و هم اثباتا بیان فرموده است:

در جهت اثبات فرموده است: صراط مستقیم راه کسانی است که متنعم به نعمت الهی هستند.

در جهت نفی فرموده است: صراط مستقیم راه کسانی نیست که مورد غضب خداوند متعال و گمراه هستند.

به قرینه تقابل که بین این دو گروه است معلوم می‌شود فقط یک گروه متنعم به نعم الهی هستند و گروه دیگر از نعمت محرومند.

صفت اصلی هدایت شدگان نعمت یافتگان هستند. پس هدایت به نعمت الهی گره خورده است.

در آیه اکمال و دین و اتمام نعمت آمده است. «الیوم اکملت لکم دینکم و اتمت علیکم نعمتی».

در این آیه ـ‌که به تصریح قاطبه محدثین و مفسرین حتی اهل سنت در غدیر نازل شده است‌ـ بیان شده که کمال دین و تمام نعمت به مسئله وصایت و ولایت امیر المؤمنین بستگی دارد و منهای وصایت و ولایت امیر المؤمنین دین، دینی است ناقص و نعمت نعمتی است، ناتمام.

نعمت ولایت همان نعمتی است که خداوند متعال در آیه‌ی شریفه سوره تکاثر فرموده: روز قیامت از آن سؤال می‌شود.«تسئلن يومئذ عن النعيم»؛ چرا که به بیان امام صادق علیه السلام خداوند کریم‌تر از آن است که از نعمت خورد و خوراک سؤال کند.[1]

مثال:      آیا کسی که مهمانی دعوت کند و از او پذیرایی نماید و بعد از پذیرایی با او حساب و کتاب کند، نزد مردم چگونه شخصیتی دارد؟! آیا می‌توان به او کریم گفت؟ چگونه چنین مطلبی را به خدای متعال نسبت داد.

از همین روست که امام صادق در حدیثی شریف می‌فرماید:

«أخبرنا أحمد بن إدريس عن أحمد بن محمد عن سلمة بن عطاء عن جميل عن أبي عبد الله ع قال‏ قلت قول الله: لتسئلن يومئذ عن النعيم‏ قال: قال تسأل هذه الأمة- عما أنعم الله عليهم برسول الله ص ثم بأهل بيته المعصومين علیه السلام». تفسیر قمی/ج۲/440

نتیجه‌ی اولی که به دست می‌آید این است که هر کس تمسک به رسول خدا و اهل بیتش کند متنعم در نعم الهی است و کسانی که انکار کردند و از رسول و اهل بیت دور شدند ولو به ظاهر در ظواهر دنیا غرق باشند، ولی در باطن نه تنها متنعم نیستند بلکه مورد غضب الهی هستند و این ظواهر مادی موجب گمراهی بیشتر و فرو رفتن روزافزون در منجلاب جهل و غفلت است.

فراز اول این عبارت این است که اولا خداوند اهل بیت را نور خلق کرد و جایگاهشان را گرداگرد عرش خود قرار داد. با این که جایگاه حقیقی آنان عرش الهی بود، بر ما منت نهاد و آنان را در بیوتی در دسترس ما قرار داد که البته خصوصیات آن بیوت در این مختصر نمی‌گنجد.

تصریح به منت در جایی است که شخصی که بر او منت می‌نهند لیاقت این لطف را نداشته باشد و تفضل بر او شده باشد. در این جا هم تعبیر به منت آمده، چرا که فاصله بشر تا مقام اهل بیت فاصله‌ی کره خاکی است تا عرش الهی و در عین حال خداوند به ما تفضل کرد و آنان را در زمین قرار داد.

این همنشینی آنان با ما، موجبات مصیبت‌ها و آلام ایشان را فراهم نمود. مصیبت‌هایی که آنان صبر نمودند به طوری که ملائک از صبر ایشان تعجب کردند.

آیا ما را توانی هست که تنها همین یک حق را ادا کنیم؟!

در فراز بعد به حضرات معصومین گفته می‌شود که خداوند صلوات و نعمت ولایت را باعث طیب خلقت ما قرار داد.

عبارت «و ما خصنا به من ولایتنا» شاید اشاره به این نکته باشد حضور اهل بیت در کره خاکی منتی است بر همه بشر ولی ولایت خاص است به عده‌ای که سرسپرده‌ی اهل بیتند و اثرات آن هم منحصرا برای کسانی که به دامان پاکشان چنگ زده‌اند.

و اما مراد از طیب خلقت در روایات زیادی آمده است که یک روایت آن فرمایش امام باقر علیه السلام است:

عن أبي جعفر ع قال‏ إن الله خلقنا من أعلی عليين‏- و خلق قلوب شيعتنا مما خلقنا منه و خلق أبدانهم من دون ذلك- فقلوبهم تهوي إلينا لأنها خلقت مما خلقنا منه‏ تفسیر قمی/ج2/ص411

این حق دیگری است که از جانب اهل بیت گردنگیر دوستان و موالیان آنان شده است که طهارت طینت و سرشت است و حقی است که همه خلائق غیر از موالیان آنان از آن محروم هستند.

همین سرشت است که در تشرف سید بن طاووس، امام عصر در صدر دعای خود برای شیعیانش با خدا محاجه می‌کند و می‌فرماید: خداوندا شیعیان ما را از شعاع نور ما و باقی گل ما خلق کردی…[1]

اثر دیگر ولایت در این فراز بیان شده طهارت نفس است.

طهارت نفس ابعاد متفاوتی دارد که در این جا به یک بعد آن اشاره می‌شود.

به روایتی که از آقا موسی بن جعفر صلوات الله و سلامه علیه نقل شده دقت کنید:

عن زيد بن يونس الشحام قال: قلت لأبي الحسن موسی ع الرجل من مواليكم عاص يشرب الخمر و يرتكب الموبق من الذنب نتبرأ منه

فقال تبرءوا من فعله و لا تتبرءوا من خيره و أبغضوا عمله

فقلت يسع لنا أن نقول فاسق فاجر

فقال لا الفاسق‏ الفاجر الكافر الجاحد لنا و لأوليائنا أبی الله أن يكون ولينا فاسقا فاجرا و إن عمل ما عمل و لكنكم قولوا فاسق العمل فاجر العمل مؤمن النفس خبيث الفعل طيب الروح و البدن لا و الله لا يخرج ولينا من الدنيا إلا و الله و رسوله و نحن عنه راضون يحشره الله علی ما فيه من الذنوب مبيضا وجهه مستورة عورته آمنة روعته لا خوف عليه و لا حزن و ذلك أنه لا يخرج من الدنيا حتی يصفی من الذنوب إما بمصيبة في مال أو نفس أو ولد أو مرض و أدنی ما يصنع بولينا أن يريه الله رؤيا مهولة فيصبح حزينا لما رآه فيكون ذلك كفارة له أو خوفا يرد عليه من أهل دولة الباطل أو يشدد عليه عند الموت فيلقی الله عز و جل طاهرا من الذنوب آمنة روعته بمحمد و أمير المؤمنين صلی الله عليهما ثم يكون أمامه أحد الأمرين رحمة الله الواسعة التي هي أوسع من أهل الأرض جميعا أو شفاعة محمد و أمير المؤمنين ع‏ فعندها تصيبه رحمة الله الواسعة التي كان أحق بها و أهلها و له إحسانها و فضلها. بحار/ج27/ص138/ح139

این معنای روایاتی است که می‌فرماید خداوند بعضی از بندگان را دوست دارد و عملش را دشمن و بعضی از بندگان را دشمن دارد و عملشان را دوست.

برای تقریب به ذهن مثالی می‌آوریم:

اگر کسی در نهایت کمال باشد هم از جهت جسمی و هم از جهت صفات ـ‌زیبا و قوی و…ـ به مجرد این که بمیرد، همه اطرافیان در هر دین و ملتی که باشند به روش‌های گوناگونی که در جهان امروز هست بدن او را یا دفن می‌کنند و یا می‌سوزانند و یا…. هیچکدام از کمالات او باعث نمی‌شود که او را نگاه دارند بلکه در مراسمات و برنامه‌های بعد از مرگ او تعجیل می‌کنند که مبادا این بدن تجزیه و متعفن شود و باعث آزار و اذیت دیگران گردد.

اما اگر کسی از هم از جهت جسمی و هم صفات این کمالات را نداشته باشد، زشت باشد و بی دست و پا و مثل گوشتی در کناری افتاده باشد، در تمام ملت‌ها حقوقی دارد که مهمترین آن حق حیات است و هر کس به او توهینی کند یا سرزنشی کند محکوم است چه برسد به این که او را دفن کنند یا بسوزانند و یا…

آنچه باعث شده که کسی در دفن مرده دارای کمال تأمل نکند و کسی در حق حیات شخص علیل شک نکند یک کلمه است و آن روح است. او چون روح ندارد جسمش با همه زیبایی رو به فساد می‌گذارد و صفات خوبش از فساد او جلوگیری نمی‌کند و این چون روح دارد جسم فاسد نمی‌شود بلکه در مواردی نقایص او قابل جبران و اصلاح هم هست.

ولایت اهل بیت هم حکم روح برای پیکر را دارد. کسی که ولایت نداشته باشد ولو آراسته به تمام کمالات و صفات حسنه باشد، اما چون روح ندارد، نه تنها ارزشی ندارد بلکه موجب فساد خود و دیگران نیز هست. کسی که ولایت دارد ولو آلودگی‌ها و رزایل اخلاقی هم داشته باشد اما چون روح دارد محترم است و احتمال بر طرف شدن نقایص و رزایل او هم می‌رود.

این حق دیگری است به گردن ما که ولایت آنان باعث طهارت نفس ما می‌شود ولو آلودگی‌های فراوانی داشته باشیم و البته طهارت نفس لازمه طیب خلقت و پاکی سرشت است.

البته اگر کسی ولایت نداشته باشد و صفات پسندیده را دارا باشد خداوند به نعم مادی در این دنیا با او تصفیه حساب می‌کند که در قیامت حسابی نداشته باشد و این هم از تفضل او است که عمل بی روح او را در این دنیا می‌پذیرد.

و این است معنای حب علی حسنة لاتضر معها سیئه.

تتمه حدیث قبل به صراحت بیان می‌کند که موالی اهل بیت اگر نقصانی داشته باشد، به واسطه بلاهایی که بر او در دنیا یا هنگام مرگ وارد می‌شود تزکیه می‌شود و همین بلاها کفاره او از گناهان است.

علي بن أبي حمزة البطائني قال: كنت مع أبي الحسن ع في طريق إذ استقبلنا أسد و وضع يده علی كفل بغلته فوقف له أبو الحسن كالمصغي إلی همهمته ثم تنحی الأسد إلی جانب الطريق و حول أبو الحسن وجهه إلی القبلة و جعل يدعو بما لم أفهمه ثم أومی إلی الأسد بيده أن امض فهمهم الأسد همهمة طويلة و أبو الحسن يقول آمين آمين و انصرف الأسد فقلت له جعلت فداك عجبت من شأن هذا الأسد معك فقال إنه خرج إلي يشكو عسر الولادة علی لبوته‏ (ماده شیر) و سألني أن أسأل الله أن يفرج عنها ففعلت ذلك و ألقي في روعي أنها تلد ذكرا فخبرته بذلك فقال لي امض في حفظ الله فلا سلط الله عليك و لا علی ذريتك و لا علی أحد من شيعتك شيئا من السباع فقلت آمين. مناقب ج 4 ص298

با این همه حق باز او است که اگر قدمی به سوی او برویم ده‌ها قدم به سوی ما برمیدارد و ما را به انواع الطافش می‌نوازد که نمونه‌‌ی آن حکایت بانو شطیه است:

برای خمس کمی که داشت گفت ان الله لا یستحیی من الحق

امام هم قبول کرد و همین جمله را فرمود

جواب امام به او:    فرستادن سلام، چهل درهم، فرستادن پارچه‌ای از برای کفن با این خصوصیات:            از کفن‌های خود حضرت، پنبه‌اش از قریه خودمان، صیدا که قریه حضرت صدیقه است، بافنده هم حلیمه خواهر حضرت

                        خبر به موت بعد از 19 روز و وعده نماز میت برای او

جمله آخری که امام بعد از نماز بر شطیطه فرمود این است:

قال عرف أصحابك و أقرئهم مني السلام و قل لهم إني و من يجري مجراي من الأئمة ع لا بد لنا من حضور جنائزكم في أي بلد كنتم فاتقوا الله في أنفسكم‏. مناقب/ج4/291

نکته‌ای که در پایان باید به آن اشاره کرد آخرین کلام حضرت است بعد از نماز بر شطیطه و آن این است که او با همه بی لیاقتی‌های ما بر جنازه‌ی ما حاضر می‌شود اما می‌فرماید از خدا بترسید برای آن هنگام که یکی از مصادیق ترس از خدا، ترس از استخفاف حقوق آنان است.