پس از طی دوره‌ی مقدمات، به تحصیل سطح فقه و اصول می‌پردازد. در این زمان که بالغ و رشید گشته بود،‌ چون پدرش در کار زراعت احتیاج به کمک او داشته و هم دلش می‌خواسته که به او زن بدهد، به او تکلیف می‌کند که به ده باز گردد و زن بگیرد. به طوری که از گفته‌های خود پدرم مستفاد می‌گشت، شوق تحصیل علم به حدی بر وی غلبه داشته که اگر از مخالفت امر پدر، ترس گناه و مخالفت امر الهی را نمی‌داشته نه حاضر بوده ازدواج کند و نه به ده باز گردد و در این باره از یکی از علمای آن زمان تربت که به وی اعتقاد داشته استفتاء کرده و پرسیده است که اگر جوانی میل داشته باشد به تحصیل علم ادامه بدهد و پدرش اجازه ندهد آیا اگر بدون اجازه پدر در پی تحصیل علم برود خلاف شرع کرده است و سفر او سفر حرام است؟ آن آقا گفته اگر آن جوان شما باشید خلاف شرع نیست، بلکه واجب است که این کار را بکنید. همین که از جهت شرعی مسأله مطمئن می‌گردد تصمیم می‌گیرد که برای ادامه‌ی تحصیل به مشهد برود و از پدرش هیچ گونه کمک نخواهد. و با آن که در آن زمان در مشهد علمایی بوده‌اند و مدرسه‌ها و موقوفه‌هایی برای طلاب علوم دینی بوده و اگر می‌خواسته، هر یک از علمای تربت حاضر بوده‌اند برایش به علمای مشهد توصیه بنویسند، او ابدا این فکر را نمی‌کند که نزد عالمی برود و از کسی توصیه بگیرد یا از موقوفه‌ای که برای طلاب است کمک بخواهد. بلکه تصمیم می‌گیرد که برود در مشهد،‌ روزها کار بکند، شبها درس بخواند و این کار را می‌کند. ...

پدرم پس از ازدواج با مادرم و آسوده گردانیدن خیال پدرش در کار زراعت،‌ برای آن که بتواند به تحصیل خود ادامه بدهد تدبیر دیگری می‌اندیشد که اگر همه مقصود حاصل نشود اقلا به بعضی از آن نائل گردد. پنج روز از ایام هفته را به کار زراعت می‌پردازد، از همان نوع که قبلا بدان اشاره شد. هر روز پنج شنبه که می‌رسد صبحگاهان مادرم خمیر می‌کند و چند گرده‌ نان فطیر روغنی با روغن کره اعلایی که خودشان تهیه می‌کردند، می‌پزد. پدرم آنها را در سفره‌ای می‌بندد و در توبره پشتی‌اش به دوش کشیده و کتابهایش را زیر بغل گرفته اول ظهر، نماز ظهر و عصرش می‌خواند و پیاده به راه به خانه‌ی آن آقای عالمی که متن کتابهای فقه و اصول را نزد او می‌خوانده وارد می‌شود. و فطیرهای روغنی را که فرزندان آن آقا بسیار دوست می‌داشته‌اند و ایام هفته روز شماری می‌کرده‌اند تا شب جمعه فرا برسد و مردی که فطیر روغنی می‌آورد بیاید، تقدیم می‌کند و شب جمعه و روز جمعه تا ظهر،‌ از آن آقا به اندازه‌ی یک هفته از کتابهایی مانند معالم و قوانین در اصول و شرح لمعه و شرایع در فقه درس می‌گیرد و ظهر جمعه پس از ادای نماز به سوی ده باز می‌گردد و از فردا به کار زراعت خود و در ضمن آن به حاضر کردن درسها می‌پردازد تا پنجشنبه‌ی دیگر. ...

حضرت آیة الله العظمی آقای گلپایگانی دام ظله در روز سوم ربیع الثانی سنه 1411 قمری می‌فرمودند: یک وقت در دوران طلبگی در حجره بیمار شدم و آقای حاج شیخ عبدالکریم قدس سره در منزلشان جوشیده تهیه کرده برای من آوردند.

نیز فرمودند: همین جریان را در مورد آقای شیخ حسن گلپایگانی نیز انجام دادند و سپس اضافه کردند که ایشان طلبه‌ای را که خوش فهم بود و در درس صحبت می‌کرد ـاشکال و ایراد کرده و مطلب را دنبال می‌نمودـ تشویق می‌کردند.[1]

همین نظم و دقت را در همهٔ کارها داشت. مثلا هر کتابی را که خوانده بود از کتاب جامع‌المقدمات تا به کفایة الاصول در هیچ صفحه از آن کتابها یک کلمه نفهمیده نگذاشته بود. هر سطر و هر مطلب و هر کلمه را با معنای صحیح آن و مقصود از آن مطلب و اعراب صحیح آن کلمه فرا گرفته و درست کرده بود. تمام آیات قرآن کریم را که بسیار تلاوت می‌کرد هم شأن نزول هر آیه و هم معنای آن آیه و قرائت و اعراب و معنای صحیح هر کلمه و جمله را از روی تفاسیر صحیح فرا گرفته بود و می‌دانست.[1] «برگ سبز» تحفه درویش [1]- فضیلت‌های فراموش شده صفحه...

آخوند را هم خیلی دوست داشتم، چون او را متدین واقعی شناخته بودم، مدلس و طالب دنیا به هیچوجه نبود، فقط می‌خواست درس بگوید و تعطیل هم کم داشت و چنانچه تعطیل می‌شد از همه تعطیل می‌شد، ولو از مقدمات خوان‌ها باشد و روزی که شروع می‌شد از همه شروع می‌شد و تدریس او به منزله‌ی قطب تدریس نجف شده بود.
و من بس که خوشم می‌آمد و می‌فهمیدم مطالب او را دلم می‌خواست در میان درس برقصم.
و در نوشتن درس فقه و اصول آخوند نیز عشق غریبی داشتم و با فکر و تأمل می‌نوشتم...

یک شب از درس آخوند که ساعت 2 (از شب گذشته) تمام می‌شد آمدم به حجره، اجزای طبخ را به تاس کباب نمودم، از برنج و آب و نمک و روغن و به کوره‌ی آتش گذاردم و مشغول نوشتن شدم که جزوه را روی کتابی می‌گذاشتم و دو زانو می‌نشستم و بازو‌ها را به روی زمین ستون می‌کردم و خم می‌شدم و می‌نوشتم و به همین هیکل مشغول نوشتن می‌شدم و گاهی که فکر می‌کردم، جیگاره‌ای در حال فکر می‌کشیدم. در شبی از شبها همین طور نوشتم و فکر کردم تا درس را تمام کردم، سر بلند کردم که طبیخ بخورم و بخوابم. دیدم آفتاب از سوراخ پنجره به حجره افتاده، آمدم بیرون که یک ساعت زیادتر از آفتاب گذشته، طبیخ جوشیده و سرد شده. متحیر ماندم که طبیخ بخورم و یا چایی بگذارم علی‌الرسم و یا بخوابم. حالا قوای ادراکیه متوجه نوشتن بوده و خواب نیامده، زانو چرا به درد نیامده؟! ادرار چرا نیامده؟! با آن که شبی تا ساعت چهار، یک- دو مرتبه ادرار می‌کردم و سحر هم همین طور. میرزای قمی که این همه فکور بوده و یک مرتبه چنین قضیه رخ داده، داستانها می‌گویند. و این معجزه‌ها از روی عشق است که به درس و فکر در آن و نوشتن او را داشتم و عشق قوای طبیعیه را نیز از کار می‌اندازد.[1] «برگ سبز» تحفه درویش [1]- سیاحت شرق ص...

مرحوم حاج آقا بزرگ قوچانی: وقتی برای ادامه تحصیل به مشهد آمدم، تمام درسهايی را كه در قوچان خوانده بودم، دوباره تكرار كردم. به طوری دقيق درسها را رسيدگی مي‌كردم كه از آن زمان هنوز اشعاری را كه در كتب ادبيات آمده است، حفظ دارم. هر كتابی را كه مي خواندم كتاب قبلی را تدريس مي كردم. شبی در پشت بام مدرسه دو درب مشهد مشغول مطالعه بودم، توجهی به ساعت نداشتم به اندازه‌ای غرق مطالعه شدم كه متوجه گذشت زمان نشدم. يك وقت متوجه شدم كه صدای مناجات از مأذنه حرم مطهر بلند شد.[1] [1]- خاطراتی از «فقیه زاهد و عارف به زمانه، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی» رحمة الله...

صاحب مغازه عصبانی می‌‌شود و با يك سيلی او را از مغازه بيرون می‌‌اندازد. گريه‌‌كنان نزد پدرش می‌‌آيد كه من ديگر نمی‌‌خواهم كاسبی كنم، می‌‌خواهم درس بخوانم؛ پدرش می‌‌گويد من كه گفتم، از اول می‌‌خواستی درس بخوانی.
شروع می‌‌كند به درس خواندن، پيش آقايی درس می‌‌خواند كه بد اخلاق بوده، جرأت نمی‌‌كرده سؤالی بكند، تا سؤالی می‌‌كرده داد و بيداد راه می‌‌انداخته و بد و بيراه به او می‌‌گفته، مستأصل شده، می‌‌بيند نمی‌‌شود با اين وضع درس بخواند، تصميم می‌‌گيرد كه از خدا حل مشكل را بخواهد. از آن پس وقتی كه مسئله‌‌ای برايش مشكل می‌‌شده درِ اتاق را می‌‌بسته شروع می‌‌كرده به گريه و زاری تا اين كه مسئله برايش حل می‌‌شده است. كارش اين بوده، هر جا گير می‌‌كرده همه‌‌اش گريه، زاری، الحاح، تضرع، تا اين كه مطلب برايش حل شود.
گريه‌‌های زياد در مدت طولانی كه ابتدا گره گشای مشكلات صرف و نحو و... او بوده در نفْسش خيلی اثر می‌‌گذارد و اين چنين قوّت نفْس عجيبی پيدا می‌‌كند و در معارف نيز همين طريق باعث هدايت او می‌‌شود و اين چنين مراحل علمی را طی می‌‌كند...

خدمت مرحوم آیة اللّه‌ خوانساری بودم ایشان نقل كردند: مرحوم شیخ انصاری قدس‌سره وقتی اصحاب و شاگردانش می‌خواستند به محلّی بروند آنان را چنین سفارش و نصیحت می‌كرد: زیر بار قضاوت و مرافعه هیچگاه نروید؛ و نماز جماعت اگر برای خدابود بخوانید؛ ولی اشتغال به تحصیل و تعلیم و تعلّم در هر شرایطی داشته باشید. [مرحوم حاج میرزا مهدی ولایی] نقل كردند: مرحوم حاج شیخ زین العابدین مازندرانی وقتی خدمت شیخ انصاری رسید از جمله سفارشاتی كه ایشان كرد این بود كه: یك كار را حتما انجام بده و آن درس گفتن است؛ و یك كار راحتما انجام نده و آن قضاوت است؛ و یك كار را مخیری در انجامش وآن نماز جماعت است. منبع: ما سمعت صفحه 137...

مرحوم ميرزا كاظم تبريزی از افراد بسيار نادر است و برخی از ابعاد شخصيت ايشان به هيچ وجه شناخته نشد. قسمتی از حالات ايشان را البته بدون هيچ قضاوتی نقل می‌‌نماييم…
شب‌‌های جمعه طلاب از نجف به كربلا می‌‌رفتند. اما معظم له روی پشت بام، حضرت اباعبد اللّه‌‌ عليه‌‌السلام را زيارت می‌‌كرد. با اين كار، هم در مصرف سهم امام عليه‌‌السلام احتياط می‌‌كرد و هم در مصرف وقت.
ممكن است برخی از جريانات، در خِرَدهای خُرد ما نگنجد، اما اين نهايت خودپرستی است كه همه چيز و همه كس را با ترازوی خودمان بسنجيم و بر اساس آن قضاوت نماييم.

بعض تلامذه محترم آقای خوئی حفظه الله در شب یکشنبه 9/5/1439، 7/11/1396 فرمودند: خدا رحمت کند آقای خوئی را، با این که سنشان کم نبود، وقتی شروع کردن به تحقیقات رجالی، شبانه روز خیلی زحمت می‌کشیدند. وقتی ما رفته بودیم نجف، سال 1381 هجری قمری، در آن تاریخ می‌دیدیم ایشان ورقه‌هایی به محققین می‌دادند که روی افراد سلسله سند روایات تحقیق کنند و مشخصات و آمار آنها را از روایات استخراج نمایند تا بتوانند طبقات رجالی آنها را برای معجم الرجال آماده نمایند. یک عده از طلبه‌ها زحمت می‌کشیدند اینها را استخراج کرده و نوشته مرتب شده را خدمت آقای خوئی می‌بردند. بعضی افراد این نوشتجات را بررسی کرده و به آقای خوئی عرضه می‌کردند. به این ترتیب تحقیقات رجالی تنظیم می‌شد. یکی از قصه‌هایی که شاید از چند نفر شنیده‌ام، اما آن سندی که الان یادم هست، مرحوم سید محمد تقی پسر آقای خوئی بود. خدا رحمت کند ایشان را که از فضلا بود. ایشان می‌گفت که آقای خوئی یک شبی به فضلای حاضر در جلسه گفتند دلم می‌خواهد ببینم این اسم (نام یکی از روات را بردند) در چند سند کتاب تهذیب آماده است که از راوی معین دیگر نقل کرده است. یکی از افرادی که آنجا حاضر بودند، آشیخ علی اصغر احمدی از فضلای به نام نجف بود. در فقه و در اصول و در رجال مرد حسابی بود. ولی خیلی ساده می‌پوشید. ایشان هر جا می‌شنید مجلس روضه است به سرعت حاضر می‌شد و همیشه یا مشغول دعا بود یا ذکر، آدم عجیبی بود، خیلی خوش أخلاق بود. الآن هم بعضی پسرهایش زنده هستند. خیلی مرد خوش حافظه و خوش استعداد...

خود آیة الله خوئی درباره روش تدریسشان فرموده بود:
من برای هر درسی دو مطالعه می‌کنم:
یک مطالعه برای اصل مطلب است که رسیدگی به ان قلت و قیل‌های آن است تا مختار خودم در مسئله روشن شود.
مطالعه دوم هم برای این که مطالب را چگونه بیان کنم که طلبه‌ها راحت‌تر و بهتر بفهمند. بیان از کجا شروع شود و به کجا ختم گردد و اشکالات چگونه طرح شود...

مکرر شاهد بودم که ایشان کتابهای متعددی دور و برش می‌چید و به شدت غرق مطالعه می‌گردید.
در طول شب در لابلای کارهایم، بارها و بارها نگاهی هم به آقای خوئی می‌انداختم، می‌دیدم که ایشان همچنان غرق در مطالعه است.تا این که اواخر شب می‌شد، از شدت خستگی، بی اختیار روی کتابها می‌افتاد و در میان آنها خوابش می‌برد.

مرحوم حاج شیخ عباس ملتزم و مقید به استفاده از همه لحظات عمر بودند. یکی از علمای قم (آقای وکیلی) می‌گفتند: وقتی ایشان در قم بودند، شخصی برای کمک به بازنویسی تألیفاتشان برای چاپ خدمتشان می‌رفت، او تعریف کرده بود: «یک روز از شدت کار خیلی خسته شدیم، حاج شیخ عباس به من گفتند: بلند شو به صحن برویم تا هم زیارتی کنیم و هم رفع خستگی شود. به اتفاق به حرم مشرف شدیم و ایشان وارد صحن شدند و سلامی عرض کردند و از آنجا آمدند کنار بقعه شیخ فضل‌الله نوری نشستند تا هم فاتحه‌ای بخوانند و هم چند دقیقه‌ای خستگی از تن به درکنند. وقتی کنار بقعه نشستند، گفتند این نخستین بار است که من کنار این بقعه آمده‌ام. این در حالی بود که آقای وکیلی می‌گفتند ما اهل علم برنامه‌مان این بود که هر شب آنجا می‌نشستیم. منبع:خبرگزاری...

بالاخره پس از اصرار زیاد آشیخ حسینعلی فیروزبخت… بعد از درس با ایشان خدمت آقای خوئی رفتیم و سلام کردیم…
بعد ادامه دادم که ما چون از شاگردان شما هستیم و آشنای به مطالب شما، هر جا حضرتعالی مطلبی نوشته‌اید کار ما آسان شده است.
من جمله همین کتاب البیان شما خیلی به درد می‌خورد.
آقای آشیخ حسینعلی میفرمایند اگر البیان را تکمیلش کنید و تفسیر را ادامه دهید، مورد استفاده است.
آقای خوئی از این حرف خوشحال شدند. بعد فرمودند اصول و فقه، چون کار دائمی ما هست، آن قدر از ما وقت نمی‌گیرد.
اما برای نوشتن هر ورقی از کتاب البیان، هشت ساعت وقت گذاشتم تا این کتاب تکمیل شد.
من الآن با این همه گرفتاری از کجا هشت ساعت وقت پیدا کنم تا تفسیر قرآن را کامل کنم؟!

شیخ نوری روزی از بازار می‌گذشت که اصلی از اصول چهارصدگانه را دید که برای فروش عرضه شده بود. وی پولی به همراه نداشت. پس بعضی از لباسهایی را که بر تن داشت، به فروش رساند و آن کتاب را خریداری نمود. شیخ محبوبه درباره شیخ علی کاشف الغطاء نقل می‌کند که گفته است در آستانه به سر می‌بردم و عیالمند بودم. روزی از روزها اتفاق افتاد که به جز یک ربع مجیدی، هیچ پول دیگری نداشتم. در آغاز روز از خانه خارج شدم تا برای خانواده‌ام غذایی با آن مبلغ تهیه کنم. از بازاری گذشتم و کتابی را دیدم که به آن نیازمند بودم. آن را با پولی که داشتم خریدم و نزد خانواده‌ام برگشتم و آن روز را همگی بدون غذا به سر بردیم. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

عبارت مشکلی از کتاب درسیم بود که در درس برایم حل نشد، با مطالعه هم حل نشد، در مباحثه هم حل نشد، به استاد مراجعه کردم باز هم حل نشد. تصمیم گرفتم خودم آن را حل کنم. از این رو شب در پشت بام مدرسه دو درب مشهد مشغول مطالعه بودم، توجهی به ساعت نداشتم به اندازه‌ای غرق مطالعه شدم که متوجه گذشت زمان نشدم. تا این که عبارت حل شد. در همین هنگام صدای مناجات از مأذنه حرم مطهر بلند شد. «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

چند جوان بودیم که در زمان جنگ ایران و عراق شبها در کوفه برای نگهبانی و خدمت در محضر مرحوم آیت الله خویی به سر می بردیم. ایشان شبها اخبار جنگ را از رادیو مونت کارلو پی گیری می کرد، و بعد از اخبار به تا پاسی از شب به مطالعه می پرداخت. شبی صدای موسیقی و آهنگ از اطاق ایشان شنیدیم، تعجب کردیم. وقتی داخل اطاق شدیم دیدیم ایشان آن چنن غرق مطالعه است که اصلا متوجه پایان اخبار و پخش موسیقی نیست. منبع: دانش...

حدود دو سه ماه آخر عمر ایشان شبی در کوفه یکی از نگهبانان را صدا زدند و فرمودند: این اشعار را من تا این وقت شب حفظ کرده‌ام (گویا اشعار راجع به امیر المومنین بود) سپس کاغذ اشعار را به نگهبان دادند و بخشی از آن را که حفظ کرده بودند خواندند. و بعد حدود ساعت پنج صبح دو مرتبه نگهبان را صدا زدند و بقیه اشعار را که حفظ کرده بودند خواندند. معلوم شد ایشان برای تکمیل حفظ شعر تا آن وقت بیدار بوده‌اند. منبع: دانش...

یکی از منبریهای مشهور مشهد هر ساله به نجف می‌آمده و بر یکی از طلاب مدرسه وارد می‌شده است و آن طلبه از او پذیرایی می‌کرده و کارهای او را انجام می‌داده است. در همین حالاتم بود که ایشان نامه‌ای فرستاد که بنایش بر این شده بود که امسال بر من وارد شود و در این چند ماه زمستان در حجره من باشد. پیشاپیش هم اسباب و اثاثیه‌اش را به حجره من فرستاد. من فکر کردم که آمدن آن منبری به حجره من محذورات و مزاحمتهای زیادی با درس و بحثم دارد، از جمله آن منبری اهل دید و بازدید بود، این با وضع طلبگی من سازگار نیست. لذا به یکی از طلبه‌های خراسانی که سرش برای این جور کارها درد می‌کرد، پیشنهاد میزبانی آن آقا را دادم. او هم از خدا خواسته و پذیرفت. بالاخره آن منبری آمد، بعد از چای خوردن به ایشان گفتم بالاخره من طلبه هستم، درس و بحث دارم، آن جوری که لایق شأن شماست نمی‌توانم پذیرایی کنم. او عذر آورد و من هم عذر آوردم، تا این که او را به اتاق طلبه‌ای که سرش برای این کارها درد می‌کرد، بردم. از بنده ناراحت شد، چند بار خدمتش رفتم روی خوش نشان نداد. روزی به حجره من آمده بود و می‌گفت فلانی من مراقب احوال شما در این مدت بوده‌ام، شما طلبه عادی نیستی بیا در سن پیری به من چیزی یاد بده. هر چه گفتم که من طلبه‌ای هستم مشغول درس و بحث و به کارهای خودم می‌رسم قبول نمی‌کرد، تا به زحمت از دست او خلاص شدیم. ...

حجة الاسلام و المسلمین حاج آقای کنعانی از افراد متعددی از فضلای مشهد نقل فرمودند: مرحوم آیة الله العظمی حاج سید محمد هادی میلانی هم از بُعد علمی و هم از بُعد اخلاقی و معنوی، ویژگی‌های منحصر به فردی داشتند. یکی از ویژگی‌های این بزرگوار، اهتمام خاص به شناخت و معرفت امام علیه السلام است. گواه روشن این امر، جریان زیر است. ایشان فرموده‌اند: من حاجتی داشتم که برای اجابت آن دو هزار مرتبه حرم حضرت رضا علیه السلام مشرف شدم. در این تشرفات حاجتم این بود که به من شناخت و معرفت مقام امامت را عنایت کنند. همین مطلب را برخی از اخوان محترم علم الهدی از مرحوم آسید محمود مجتهدی از آیة الله آسید هادی میلانی این چنین نقل کردند که: حاجت آیة الله میلانی در این دو هزار بار تشرف این بود که حضرت رضا علیه السلام عقاید ایشان را عقاید درست و حقه قرار دهد. البته دنباله‌ این مطلب چیزی نقل نشده، اما از قرائن برمی‌آید که آیة الله میلانی به این هدف رسیده‌اند. این درس بزرگی برای همه است که هر چه بتوانیم معرفت‌مان را به اهل بیت علیهم السلام زیادتر کنیم، چرا که این امر اساس هر عبادت و هر مطلب مهم دینی ماست.

به احترام او بلند شدم، وقتی بلند شدم، جای پایم از عرق، تر شده بود، چون آدم وقتی می‌نویسد دیگر نمی‌تواند باد بزند، برای همین زیاد عرق کرده بودم.
این آقا وقتی وضعیت مرا دید، نشست و گفت سبحان الله، این توفیقی است که شما دارید [و با این امکانات و در این هوای گرم مشغول کار هستید].
بعد گفت: یک وقت فکر کردم که خدا برایم وسائل را فراهم کرده، چرا یک کار مثبتی نکنم! لذا تصمیم گرفتم یک کاری را انجام بدهم.
[برای این منظور] در منزل یک اتاقی را به این کار اختصاص دادم، یک میز بهداشتی و صندلی بهداشتی و یک چراغ بهداشتی و بقیه تشکیلات لازم، همه را آماده کردم.
از جمله حدود هزار کتاب هم تهیه کردم، [آن هم] با قفسه‌های خیلی زیبا و مرتب، با قاعده تمام اینها را مرتب کردم.
اما [عجیب این بود که] هر وقت می‌خواهم به طرف آن اتاق بروم، گویا عزرائیل یقه مرا گرفته [و نمی‌گذارد وارد اتاق شده و مشغول به کار گردم].
...

آسید مهدی خلخالی درباره تألیف فقه الشیعه می‌گوید: من وقتی تقریرات اجتهاد و تقلید آقای خوئی را نوشتم غیر حضوری نوشتم. یعنی هنگامی که آقای خوئی اجتهاد و تقلید را درس می‌گفتند، در درس ایشان شرکت نمی‌کردم. لذا برای تقریر این بحث ایشان، تقریرات بعضی علماء (آسید محمد روحانی) را گرفتم و از روی آن نظریات آقای خوئی را نوشتم. طبیعتا برای نوشتن جلد اول فقه الشیعه که اجتهاد و تقلید است خیلی به زحمت افتادم. وقتی جلد اول تقریرات را تکمیل کردم، کتاب را آوردم خدمت آقای خوئی، مرحوم آقای خوئی نگاهی به چشم‌های من کرد، دید مقداری سرخ شده، فرمود: آقای آسید مهدی ظاهرا خیلی زحمت کشیده‌ای، گفتم بله چون غیر حضوری نوشته‌ام، فرمود: شما می‌دانی من چه جور درس می‌خواندم؟ گفتم نه. فرمود: من با مرحوم پدرم همخانه بودیم، اتاق من هم روی حجره مرحوم پدرم بود. به رسم قدیمی‌ها پدرم بعد از نماز عشاء می‌رفت استراحت کند، [در اثناء شب هم]مکررا برای قضای حاجت بیدار می‌شد. هر وقت از اتاقش بیرون می‌آمد می‌دید که هنوز چراغ اتاق من روشن است، صدا می‌زد که آسید ابوالقاسم هنوز بیداری بابا، می‌گفتم بله. بعد هم به احترام ایشان شعله چراغ را [کم می‌کردم که تصور کند رفتم بخوابم تا خیالش راحت شود] وقتی به اتاقش برمی‌گشت شعله چراغ را برای ادامه مطالعه زیاد می‌کردم. ...

یکی از اهل علم به من گفت که [آیة الله]سید خوئی و [آیة الله]سید میلانی هنگامی که شاگرد شیخ نائینی بودند، گاهی هنگام بازگشت از بحث، در حال مذاکره‌ی پیرامون یک مسئله برمی‌گشتند و به در خانه‌ی آقای میلانی می‌رسیدند و می‌ایستادند و [به بحث ادامه می‌دادند.] گاهی ایستادن آن‌ها تا دم سپیده‌دم ادامه می‌یافت و نگهبان بر آن‌ها می‌گذشتند و از علت ایستادنشان می‌پرسید، زیرا که احتمال می‌داد آنان نیازی به کمک دارند و یا بیماری داشته باشند. و من از یکی از نوه‌های سید میلانی شنیده‌ام که از مادر بزرگش نقل می‌نمود که می‌گفت: گاهی صدای سید را کنار در می‌شنیدم در حالی که شام را آماده کرده بودم، اما به خواب می‌رفتم و بیدار می‌شدم و او همچنان بر در خانه بود. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

از شیخ امینی شنیدم که می‌گفت: فردی ایرانی به دیدار من آمد و گفت: من در حج بودم و از بعضی حجاج شنیدم که درباره‌ی تو سخن می‌گفت و علاقه‌مند شدم که به دیدار شما بیایم. شیخ می‌گفت: پس هر وقت از حدیثی با وی سخن می‌گفتم، او را مطلع بر آن می‌یافتم. از او درباره شغلش پرسیدم. گفت: در بازار دکانی دارم که فلان کالا را می‌فروشم. پس، از وی درباره تحصیلاتش پرسیدم. گفت: هنگامی که دکانم را باز می‌کنم، نذر می‌نمایم که اگر این فصل [از فلان کتاب] را حفظ نکنم یا این کتاب را نخوانم، 200 تومان (که در زمان خودش مبلغ قابل توجهی بود) صدقه بدهم. پس ناچار به مطالعه می‌شدم تا اینکه آنچه را می‌بینی به دست آورده‌ام. منبع: داستان‌هایی از نجل اشرف، صفحه63 با اندکی...

طلبه‌ای تازه کار، در شب قدر شیخ انصاری را در حرم مطهر دیده و از او پرسیده بود: در این شب مبارک، برترین عبادت‌ها چیست؟ شیخ گفت: چه کتابی را می‌خوانی؟ طلبه گفت: الفیّه ابن مالک. شیخ گفت: برترین اعمال این است که به حجره‌ات برگردی و الفیّه را مطالعه کنی تا تو را خواب ببرد. شما را به خدا، ببینید که این عالم ربانی چقدر به گسترش علم، اهتمام می‌ورزد و یادگیری را تشویق می‌کند و اینکه وی هیچ عملی را، هرچند مهم و عظیم باشد، برتر از طلب علم نمی‌بیند. و این همان چیزی است که در حدیث صادقین صلوات الله و سلامه علیه، آمده است. بنا بر این بر جوانان ما دانشجویان علوم اسلامی لازم است که جد و جهد نمایند و تنها به علم بپردازند و در راه تحصیل آن کوشا باشند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

مرحوم شیخ محمد جواد خراسانی رحمه الله: از اولِ ورودم كه به نجف وارد شدم، به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض كردم كه: من اينجا نيامدم تنها براى آموختن مطالب پیچیده كتاب‌ها و مستنبطات علماء، زیرا حصول اين علم در همه جا ممكن است. من اينجا براى مطالب ديگر آمده‏‌ام، علمى را می‌خواهم كه در متون كتب نيست. نه اينكه مانند صوفيه تقاضاى علم لدنّى كنم و يا خود را به تنبلى بزنم و بگويم "علم حجاب است و بايد در پىِ علمِ حقيقت رفت" كه اين خود بى‏ حقيقت است و جز وهم و خيال نيست. يا اينكه خودم را براى شما لوس كنم و به دروس و مطالعه اهميت ندهم و علمش را از شما بخواهم! يا از درس و مطالعه اكتفا به رياضات يا مقدسی‌ها كنم و باقيش را بعهده شما بگذارم! كه همه اينها خيالات شيطانى است كه انسان را مغرور می‌كند و به تنبلى وادار می‌كند و از علم بى‏‌بهره می‌ماند؛ بلكه همانطوری كه مرسوم است از درس و بحث و مطالعه و مداقّه انجام خواهم داد و آنچه از درس و مطالعه حاصل نمی‌شود از شما می‌خواهم‏. جهاد اكبر، ص...

«خبر داد ما را جناب آقای سیّد ابوالحسن قزوینی از سیّد عالم ربّانی، آسیّد اسدالل‍ه اصفهانی – که از اصحاب ناحیه‌ی مقدّسه است – ؛ گفت: با مرحوم شیخ بزرگوار، خاتمة المحدّثین و بدر النّورین، الحاج میرزا حسین النّوری – نوّر الله مرقده – مشرّف به کربلا شدیم، در بین راه همی می‌فرمود: فلان کتاب و فلان کتاب را خیلی طالب هستم، هرچه جستجو می‌کنم گیر نمی‌آورم، امّا در این سفر از حضرت سیّدالشّهداء – علیه السّلام – خواهم گرفت، و مرتّب این گفتگو را تکرار می‌فرمود. تا وارد کربلا شدیم. از کفشداری مرحوم سیّد هاشم – گوشه‌ي غربی ایوان – به حرم مطهّر مشرّف، و چون از زیارت فارغ شدیم بیرون آمده، نزدیک کفشداری، مخدّره‌ای را دیدیم دو کتاب به روی دست گرفته. مرحوم میرزای نوری پرسید: این کتاب‌ها چیست؟ زن گفت: مالِ فروش است. کتاب‌ها را نگاه کردیم، همان دو کتابی بود که می‌خواستیم! میرزا فرمود: چند می‌فروشی؟ گفت: بیست و دو قِران. میرزا به من فرمود: هرچه پول داری بده. آنچه من و ایشان داشتیم شش قِران بیشتر نبود. به زن دادیم، و با خود گفتم: ما اکنون وارد شدیم، خوراک نخورده‌ایم، همه‌ی پول‌مان همین بود، آن هم برای خرید کتاب صرف کرد، باقی پول کتاب را از کجا می‌آورد؟! پس به زن گفت: با ما بیا. رفتیم به بازار حراج. عبای خود را فروخت، باز کم بود. عمامه را فروخت، باز کم بود. قبا را فروخت، و بالأخره کفش خود را نیز فروخت. پول‌ها را داد به زنِ صاحب کتاب‌ها تا رفت. بر تن آن جناب نماند مگر...

آقای آسید حسن منافی: آمیرزا کاظم تبریزی پیوسته در حال مطالعه و تحقیق بود. در شبانه روز تنها دو ساعت می‌خوابید. اگر روزی خواب ایشان از دو ساعت تجاوز می‌کرد در روز دیگر کمتر می‌خوابید تا این که در هفته بیش از چهارده ساعت نخوابیده باشد. نقل به...

مرحوم آقا شیخ ابوالقاسم از اجله علمای قم بود. علماً مورد قبول عامه بود. خواص و عوام همه تصدیقش می‌کردند. همواره مشغول بود؛ یا درس می‌گفت، یا مطالعه می‌کرد، یا در مطلب علمی فکر می‌نمود، یا با طرفی که پیدا می‌کرد، به بحث و مذاکره علمی مشغول می‌شد. و غالبا کتابی زیر بغلش بود. به هر جا که می‌رسید، اگر مجلس مقتضی مذاکره علمی بود، فورا مسأله‌ای طرح کرده، مشغول تبادل افکار می‌شد و الا کتاب از زیر بغل بیرون آورده، به مطالعه مشغول می‌گردید. حتی در روزهای چهارشنبه عصر در منزل خود مجلس ذکر مصیبت منعقد می‌کرد، در عین حال که حاضرین مشغول صرف چایی قلیان بودند، او در یک گوشه‌ای مانند هر روز به تدریس و افاده علم اشتغال داشت. فکر روشن و نظر دقیقی دارا بود. مطالبی را که بین فضلا القا می‌کرد، مادامی که اطراف و جوانب آن را با نظر عمیق، تحت مطالعه نیاورده بود و وزن آن را کاملا به دست نیاورده، القا نمی‌کرد. در ورغ و تقوا نمونه گذشتگان بود و در عرفیات نیز بی‌نهایت دقیق بود. به هر کاری که وارد می‌شد، با کمال سنگینی و متانت قدم می‌گذاشت. خیلی هم بی‌هوا بود. ذره‌ای در وی آثار منیت نبود. جرعه‌ای از دریا ج۴ پاورقی...

شبی بسیار گرم با حشرات بسیار بر نجف گذشت که بیشتر مردم آن شب را به خواب نرفتند. هنگام صبح شیخ به محل درس آمد ولی تعداد طلاب را اندک یافت، علت را پرسید. به او گفته شد: به خاطر حشرات شب گذشته را نخوابیده بودند. امروز خوابیده‌اند. گفت: برای شما بگویم که من چه کرده‌ام، دیدم که به سبب بدی هوا، نمی‌توانم موضوع بحث را آماده کنم، پس جامه‌هایم را درآورد و لنگی به خود بستم و وسط حوض نشستم تا خود را به وسیله آب از حشرات نگاه دارم و آنگاه موضوع بحث را آماده نمودند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 185 با اندکی...

نویسنده [کتاب] تکمله گفت شیخ محمد حسن آل‌یاسین کاظمی برایم تعریف کرد: استادم صاحب جواهر کلام به من دستور داد تا در شهر کاظمین سکونت اختیار کنم و برای ترویج دین در آنجا، اقامت نمایم. به او گفتم: از شما خواهش می‌کنم که به حاج علی فرزند حاج محسن پوست فروش- تاجر معروف کاظمینی- بنویس که آنچه را از مجلدات جواهر دارد، به من عاریه دهد [تا دستم از کتاب خالی نباشد]. شیخ گفت: سبحان الله! کتاب الجواهر چنان شده است که تاجران از آن نسخه برداری می‌کنند! به خدا ای فرزندم، آن را ننوشته‌ام که مردم به‌آن مراجعه نمایند، بلکه آن را برای خودم نوشتم. زیرا که به سوی [منطقه] العذرات می‌رفتم و در آن جا مسائلی را از من می‌پرسیدند. چون من فقیر بودم، کتابهای مورد نیاز را نداشتم تا با خود ببرم. تصمیم گرفتم تا کتابی بنویسم که هنگام نیاز مرجعی برای من باشد. و اگر می‌خواستم کتابی بنویسم که در فقه تألیف شده باشد، دوست داشتم که بر شیوه ریاض سید میرعلی بوده باشد. سید گفت: هنگامی که این مطلب را از استادم شنیدم، گفتم: سبحان الله من از دو امر در جواهر تعجب می‌کردم: یکی موفق شدن شیخ محمدحسن به اتمام شرح و دومی رواج گسترده آن. اینک تعجب من برطرف شد. گفت: چگونه؟ گفتم: این سخن شما دلالت دارد بر اینکه صاحب جواهر هنگام نوشتن آن، چیزی از مستلزمات حب جاه و شهرت و تعریف در خاطرش نبوده، بلکه آن را برای خود و رفع نیاز خویش نوشته، و این [اخلاص] سبب توفیق او برای اتمام آن و نیز رواج گسترده آن است. ...

در قرن دهم، شیخ احمد اردبیلی مقدس، بزرگِ علمای نجف در آن هنگام بود. وی کتاب الرحلة لطلب العلم، را نوشته است. از جمله کسانی که به سوی شیخ هجرت نموده‌اند، شیخ حسین فرزند شهید ثانی و خواهر زاده‌اش، سید محمد، بودند. این دو به شیخ گفتند: ما نمی‌توانیم مدتی طولانی اقامت در اینجا نماییم. لذا می‌خواهیم نزد شما به شیوه‌ای که بیان می‌کنیم، تحصیل نماییم اگر صلاح بدانید؟ گفت: ‌آن شیوه کدام است؟ گفتند: ما مطالعه می‌کنیم و هر چه را که فهمیدیم و نیازی به توضیح نداشته باشیم، فقط عبارت را می‌خوانیم و توقف نمی‌نماییم و آنچه نیاز به بحث و توضیح باشد، شما درباره آن صحبت کنید. شیخ این شیوه را پسندید. آنان نزد وی کتابهایی در اصول و منطق و کلام و غیره، همچون شرح مختصر عضدی و شرح شمسیه و حاشیه‌ آن و شرح مطالع و غیره را، خواندند. شیخ قدس الله روحه، در حال نوشتن شرحی بر ارشاد بود که قسمتهایی از آن را به آنها می‌داد و می‌گفت: به عبارت‌های آن دقت کنید و آنچه را می‌خواهید از آن را اصلاح نمایید زیرا می‌دانم که بعضی از عبارت‌های من، فصیح نیستند. نیکی و خوش نفسی مقدس اردبیلی را ببینید که چگونه در مقابل شاگردانش تواضع می‌کند! جمعی از شاگردان شیخ، شرح مختصر عضدی را نزد وی می‌خواندند که مدتی طولانی به آن مشغول بودند و هنوز مقداری مانده بود و نیاز به زمان زیادی بود تا به پایان برسد. این در حالی بود که آن شیخ حسین و سید...

یکی از خاطره‌های ماندگار، در ارتباط با استاد جلیل القدر، آیت الله میلانی، داستانی است که در مدرسه نواب ـ بالا خیابان مشهد ـ اتفاق افتاد. آن داستان که با شخصیت و کارنامه درخشان علامه آقا شیخ عبدالحسین امینی تبریزی گره خورده است برای طالبان علم و معرفت و حقیقت، بس آموزنده است. شاید تعبیر خاطره‌ای فراموش نشدنی، برای آن رویداد مقصودم را به مخاطب برساند. علامه امینی که به مشهد مشرف شدند، از ایشان برای منبر رفتن در مدرسه نواب دعوت کردند. قرار شد که آن پژوهشگر بزرگ اهل بیت ـ سلام الله علیهم ـ ده روز برای خواص و عوام سخنرانی کند. پیدا بود که چنین مجلسی در نوع خود، مجلسی بی‌نظیر خواهد بود. جمعیت آن قدر زیاد بود که بالا خیابان تا چهارراه نادری بسته شده بود. در آن ساعت‌ها، از دو طرف خیابان نادری، هیچ اتومبیلی تردد نداشت. مردم نه تنها محوطه مدرسه نواب را پر کرده بودند، بلکه در پیاده‌روها و خیابان نشسته و یا ایستاده بودند. علما و فضلا و حتی مراجع تقلید آن وقت خراسان پای منبر علامه امینی آمده بودند. تا آن جا که به یادم مانده است، غیر از آیت الله میلانی، آیت الله میرزا احمد کفایی ـ آقازاده آخوند خراسانی ـ و آیت الله فقیه سبزواری و آیت الله آقا شیخ کاظم دامغانی در آن مجلس حضور داشتند. علامه که منبر رفتند، خطاب به حضار مجلسِ شکوهمند آن روز خراسان چنین فرمودند: من برای کار تألیف و تحقیق پیرامون مسأله غدیر، به هندوستان سفر کردم و چهار سال در آن...

مرحوم استاد زاهدی نقل می‌کردند: سالی در نجف زائر بودم و برای این‌که از وقتم استفاده کنم، در ساعات خلوت برای دیدن زیارتگاه‌ها و اماکن عبادی می‌رفتم و بهره می‌بردم. بعدازظهرِ گرمی بود، از کوچه‌گردی خسته شدم. مسجدی دیدم، گفتم: بروم هم نمازی بخوانم و هم استراحتی بکنم. مسجد خالی به نظر می‌رسید. در همان اوّلِ شبستان دو رکعت نماز تحیّت خواندم، ولی حس کردم عقب‌تر در پشت ستونی کسی دیگر هم هست. سر برگرداندم و دقّت کردم، مرحوم آقای خوئی بود! بعد از خوش‌وبش، قبل از این‌که سؤال کنم که این‌جا چه می‌کنید، خودش جواب داد: منزل مهمان داشتیم و شلوغ بود و امکان مطالعه نبود، آمدم این‌جا که از کار عقب نمانم. کانال چراغ...

سید محمد اعرجی هنگام شروع تحصیل، بزرگسال و محاسنش در حال سفید شدن بود. ولی در کمترین زمان بر همدرسانش پیشی گرفت. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

«‏فوائد سیّد مهدی نجفی را خریدم به پول ۳ ماه نماز استیجاری. و منِ محزون، شهاب‌الدّین حسینی #مرعشی نجفی هستم. و این حروف را در حال گرسنگی می‌نویسم! یک روز و شب به دلیل نداری، چیزی نخورده‌ام! امیدوارم بتوانم به برکت اجدادم بر این سختی‌ها صبر نمایم. ۱۳۴۱ مدرسه قوام - نجف أشرف» کانال "مباحثه فقاهت" [تصویر اصل دستنوشت در منبع موجود...

مرحوم حاج آقا بزرگ قوچانی فرمودند: روزی در نجف اشرف در حجره‌ام در مدرسه قوام بودم. شخص غریبه‌ای وارد مدرسه شد. مقداری در مدرسه قدم زد و اوضاع طلبه‌ها در مدرسه را مطالعه می‌کرد.
وقتی وضع ساده و در عين حال سخت طلبه‌ها را ديد، با تعجب از طلبه‌ها پرسيد: شما چطور در چنين جايی زندگی مي‌كنيد؟ خودتان غذا مي‌پزيد، لباسهايتان را مي‌شوييد و…؟!…
باز هم تعجب او بیشتر شد. [ناچار شدم برایش مثلی بزنم.]
گفتم: مورچه‌ای از سنگی صافی بالا می‌رفت. چند قدمی که بالا می‌رفت، به خاطر صافی سنگ سُر می‌خورد و به زمین می‌افتاد. دوباره شروع می‌کرد و…، سه باره و…، همین طور بدون اینکه از خستگی ناامید شود به کارش ادامه می‌‌داد.
کسی که شاهد ماجرا بود خسته شد و به زبان حال به او اعتراض کرد.
مورچه در پاسخ گفت: من بالای آن سنگ محبوبی دارم كه بايد تمام تلاش خود را صرف رسيدن به او كنم. اگر موفق شدم، چه خوب و گرنه جانم را در اين راه فدا مي‌كنم؛ چون زندگی بدون آن محبوب برای من ارزشی ندارد…

پدرم پس از ازدواج با مادرم و آسوده گردانیدن خیال پدرش در کار زراعت،‌ برای آن که بتواند به تحصیل خود ادامه بدهد تدبیر دیگری می‌اندیشد که اگر همه مقصود حاصل نشود اقلا به بعضی از آن نائل گردد. پنج روز از ایام هفته را به کار زراعت می‌پردازد، از همان نوع که قبلا بدان اشاره شد. هر روز پنج شنبه که می‌رسد صبحگاهان مادرم خمیر می‌کند و چند گرده‌ نان فطیر روغنی با روغن کره اعلایی که خودشان تهیه می‌کردند، می‌پزد. پدرم آنها را در سفره‌ای می‌بندد و در توبره پشتی‌اش به دوش کشیده و کتابهایش را زیر بغل گرفته اول ظهر، نماز ظهر و عصرش می‌خواند و پیاده به راه به خانه‌ی آن آقای عالمی که متن کتابهای فقه و اصول را نزد او می‌خوانده وارد می‌شود. و فطیرهای روغنی را که فرزندان آن آقا بسیار دوست می‌داشته‌اند و ایام هفته روز شماری می‌کرده‌اند تا شب جمعه فرا برسد و مردی که فطیر روغنی می‌آورد بیاید، تقدیم می‌کند و شب جمعه و روز جمعه تا ظهر،‌ از آن آقا به اندازه‌ی یک هفته از کتابهایی مانند معالم و قوانین در اصول و شرح لمعه و شرایع در فقه درس می‌گیرد و ظهر جمعه پس از ادای نماز به سوی ده باز می‌گردد و از فردا به کار زراعت خود و در ضمن آن به حاضر کردن درسها می‌پردازد تا پنجشنبه‌ی دیگر. ...

یکی از خاطراتی که مرحوم آقاجانم را از این خلوت‌ها با پدر برایم تعریف کرده بودند، درباره تهجد و شب زنده داری شیخ عباس قمی بود. می‌گفتند یک شب پیش ایشان بودم که دیدم نیمه شب برای نماز شب برخاستند، من از زیر پتو ایشان را می‌دیدم و تکان نمی‌خوردم. دیدم در نماز مشغول خواندن سوره «یس» شدند و وقتی به آیه «هذه جهنم التی کنتم توعدون» رسیدند، حالتی پیدا کردند که انگار آتش جهنم را می‌بینند و مدام می‌گفتند: «اعوذ بالله من النار». من تکان نمی خوردم تا حالت ایشان به هم نخورد، اینقدر در این حالت ماندند که نتوانستند ادامه آیه را بخوانند. هنگام اذان صبح شد و ایشان مشغول نماز صبح خود شدند. منبع:خبرگزاری...

حجره من در مدرسه دو درب مشهد، مرطوب و بزرگ بود. قسمتی از حجره دو طبقه بود و چیزی شبیه بالکن داشت. زمستانها در اثر شدت سرما، این اتاق بزرگ قابل گرم شدن نبود. لذا تنها در همان بالا کرسی می‌گذاشتم و خودم را تنها با کرسی گرم می‌کردم. روزی آقای عبدالحسین خیرآبادی پدر حاجی اسدی از اهالی روستای خیرآباد، مهمان من شد. من با او رو دربایستی داشتم. حاجی یکی از همانهایی بود که گفته بود اگر درس را ادامه دهی برای خرجی می‌مانی. اتفاقا هیچ چیز، حتی قند و چایی در بساط نداشتم که از میهمان خود پذیرایی کنم. وقت نماز بود و طلبه‌های مدرسه برای اقامه نماز به مسجد گوهرشاد رفته بودند و من به خاطر نداشتن لباس گرم، نتوانستم به مسجد بروم. برای همین کسی نبود از او قرض بگیرم. مهمان را در بالا نشاندم پایین حجره که از بالا دیده نمی‌شد، سماور حلبی را ذغال انداختم و روشن کردم. سماور بلا خورده هم زود جوش آمد، اما من با پف کردن ذغالها، تظاهر می‌کردم که سماور هنوز جوش نیامده. در واقع خودم را به آن مشغول کردم که میهمان نفهمد من چیزی در بساط ندارم. هر چه منتظر ماندم فرجی نشد. از همه جا قطع امید کردم. حالا نه چایی دارم، نه قند دارم، نه نان دارم. از همه جا قطع امید کردم و دلم شکست. از همان زیر بالکن که مهمان نمی‌دید رو به حضرت رضا علیه السلام سلامی عرض کردم و گفتم آقا راضی نباشید آبروی من برود و این میهمان از تهیدستی من آگاه شود و اشکم جاری شد و ادامه دادم آقاجان حالا که ما آمدیم قطره‌ای از علوم آل محمد کسب کنیم، پیش این...

آشیخ علیرضا ایمانی: حدود سال ۴۱ از نجف به مشهد آمدم. ظهر بود. رفتم منزل حاج شیخ ذبیح الله. خانه ایشان یک منزل فرسوده قدیمی بود. هنوز برق نداشت و ملک ایشان هم نبود. در خانه را زدم. دختر بچه‌ای در را باز کرد. رنگ و رویش پریده بود. خودم را معرفی کردم، رفت و خبر داد بعد هم آمد گفت بفرمایید. وارد شدم تا حاج آقا بزرگ چشمش به من افتاد هنوز سلام علیک درستی نکرده بودیم فرمود: پولی داری؟ عرض کردم: بله! فرمود برو از این کبابی فلان مقدار کباب بخر و بیاور. بچه‌ها چند روز است چیز درستی نخورده‌اند. کباب خریدم و آوردم. ایشان دو تا سینی آماده کرده بود. مقداری کباب را داخل آن گذاشتند و برای خانواده به اندرونی بردند. بقیه آن را هم با هم خوردیم. (آن زمان به جز حاج باقر آقا و حاج صادق آقا که نجف بودند، حاج آقابزرگ پنج فرزند دیگر داشتند که همگی در منزل بودند.) «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع:

مشروح مقاله

شیخ حسن مامقانی پیشوای شیعه و مجموعه‌ای از فضائل بود تا آنجا که گفته‌اند وی بعضی از شبها، به بعضی خانه‌ها سر می‌زد و کیسه‌هایی از پول به آن‌ها تحویل می‌داد و آنها، او را نمی‌شناختند. شیخ تهرانی گفته‌است: ریاست تامه و مرجعیت عظمایش، وضع او را دگرگون نساخت و او همچنان به خورد و خوراک و پوشاک و منزل خود اهمیتی نمی‌داد. کرایه نشین بود و قبایش از قدک، نسبت به حطام دنیا بسیار با ورع بود، از هدایای ظالمان و رجال کشور، چیزی را هرگز نمی‌پذیرفت و در طول زندگیش، از خط و شیوه معین برای کسی که نیابت امام را دارد، پای بیرون ننهاد. من با چشم خود مشاهده نموده و هر چه را از صلاح و تقوا، بیان کردم در او دیده‌ام و درباره‌ وی چیزی را که مشاهده ننموده‌ام، نگفته‌ام. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی112 با اندکی...

درباره‌اش [سید جمال الدین گلپایگانی] گفته‌اند که روزگاری بر او گذشت که [هیچ چیزی برای خوردن نداشت لذا] وی، آخر شب، برگ‌های پراکنده کرفس و ریحان را از بازارها جمع می‌کرد آنها را می‌شست و در سرداب می‌گذاشت تا پژمرده نشوند. سپس آنها را با نانی که زائران از ایران برایش آورده بودند، برای غذای خود مصرف می‌کرد. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

[شیخ ممدحسین اصفهانی] از بزرگترین علمای نجف اشرف و بلکه در مقدمه علما و فلاسفه روزگار بود. از شیخ محمد تقی جواهری به نقل از آقای خویی شنیدم که گفته است: یکی از همدرسانم ساعت دو بعد از ظهر نزد من آمد و گفت: دانستم که شیخ، امروز غذایی در اختیار ندارد و کودکانش از گرسنگی رنج می‌برند. [آقای خویی] گفت: لباسهایم را پوشیدم و به سوی خانه‌اش رفتم درحالی که در آن وقت، چیزی جز یکصد فلس نداشتم. در خانه را زدم و او بیرون آمد. به وی گفتم: آیا شما میان حق اندک یا فراوان، فرق می‌گذارید؟ گفت: نه. پس، آن مبلغ را به او دادم و رفتم. هنگام بازگشتن به خانه، یکی از پسرانش را دیدم که برای خرید نان و غیره، زودتر از من به بازار رسیده است. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

از جناب حاج آقای فرج پور (از فضلای حوزه علمیه قم) شنیدم که ایشان از مرحوم حاج سید عبد العزیز طباطبایی یزدی نقل کرد، که ایشان فرمود: آیت حق مرحوم شیخ محمد جواد بلاغی از شدت گرسنگی از دنیا رفت! منبع: دانش...

شدت فقر شیخ هاشم قزوینی حکایتی از دشواری‌های مرحوم شیخ هاشم قزوینی در دوران تحصیل، به نقل از هم‌مباحثه‌ی ایشان: آقای جلال‌الدین همایی گفتم: آقا من نمی‌دانم بمانم یا بروم. مقصود این بود که چون شما کسالت دارید و درس نمی‌گویید، مشهد بمانم یا به نجف بروم. اما استاد گمان کرد که من می‌گویم در طلبگی بمانم و یا از آن بیرون بروم. رو به من کرد و گفت: بمانید، از دوران غوره (و ناپخته) بودنتان گذشته است و ادامه داد: شما خدا را شکر کنید، الان وضع شما طلاب خیلی خوب شده است. سپس این قضیه را نقل کرد: من در اصفهان که درس می‌خواندم، چهل روز شلواز نداشتم. پولی هم نداشتم تا پارچه‌ای بخرم و شلوار بدوزم. عبایم را به خودم می‌پیچیدم و به درس می‌رفتم. چهل روزی گذشت، از طلبه‌های امتحانی گرفتند و گفتند هر کس امتیاز داشته باشد موقوفه‌ی مدرسه را که چهل قران است به او می‌دهیم. من امتیاز لازم را به دست آوردم و چهل قران را گرفته و برای خود شلواری تهیه کردم. مکتب تفکیک، ص٤٤٠ -...

وقتی که حاج آقا روح الله خاتمی‌به قم آمده بود، به دیدن او رفتیم. مرحوم حاج آقا مرتضی حائری و حاج شیخ محمد علی صدوقی هم حضور داشتند. ایشان در دیدار دو قضیه نقل کرد که یکی از آنها مربوط به فاضل اردکانی است.
مرحوم آقای خاتمی‌از آقا شیخ محمد یزدی از پدرش حاج محمد جعفر که وکیل میرزای شیرازی در کربلا بود، نقل کرد:
میرزا شیرازی نامه‌ای به حاج محمد جعفر می‌نویسد که نزد فاضل اردکانی برو و به ایشان بگو که امور کربلا را خودت قبول کن. دیگر لازم نیست وجوهات و استفتائات شهر کربلا را برای من بفرستند.
حاج محمد جعفر می‌گوید: نزد فاضل اردکانی رفتم و سلام میرزا را رساندم و گفتم: از ناحیۀ میرزا این پیغام را آورده‌ام.
فاضل اردکانی در پاسخ گفت: دیناری از وجوهات را قبول نمی‌کنم، پاسخ استفتائات را هم نمی‌دهم، رساله هم نمی‌نویسم.
مگر فلانی که رساله نوشت، کار خوبی کرد؟!
مرجعیت میرزا بس است. میرزا زحمت مرجعیت را از دوش ما برداشته است .

زین العابدین گلپایگانی معاصر میرزای شیرازی بود. او حجة الاسلام گلپایگان و خیلی معتبر و عالم درجه اول بود.
می‌گویند میرزای شیرازی به او تلگراف زده بود که به نجف بیاید و زعامت را به عهده بگیرد. ایشان در طبقه بر میرزا تقدم داشت. او در سال 1289 وفات کرد.

و از شیخ محسن خنفر روایت شده که گفته است شیخ حسین نجف در روز غدیر در نجف مجلسی عام ترتیب می‌داد و مردم از زائرین و اهالی نجف بر او وارد می‌شدند و اموالی را تقدیم می‌نمودند تا این که مال فراوانی نزد وی جمع شد.
و من در آن روز به دیدارشان رفته بودم.
و از جمله کسانی که به دیدار وی رفته بودند شیخ بزرگ شیخ جعفر صاحب کشف الغطا بود که منتظر ماند تا این که آمد و رفت مردم قطع شد. سپس به آن پول‌ها نزدیک شد و آنها را در ردای خود جمع نمود، بدون این که از شیخ حسین اجازه‌ای بگیرد و یا توقفی کند و پس از آن از آن جا رفت.
و نیز گفته است گاهی شیخ جعفر به خانه شیخ حسین وارد می‌شد و کلید صندوقی را که پول در آن بود برمی‌داشت و پول را می‌برد و شیخ حسین در این مورد هیچ سوالی را مطرح نمی‌نمود...

مرحوم حاج شیخ مرتضی اردکانی (صاحب حاشیه بر مکاسب) از مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی نقل کرد:
من خردسال بودم که با پدرم به کربلا رفتیم. در کربلا فاضل اردکانی نماز می‌خواند.
گویا ایام زیارتی بود و میرزای شیرازی هم در کربلا بود و در صف نماز فاضل شرکت کرد.
فاضل آمد و وقتی دید که جمعیت فوق العاده زیاد است، برگشت. وقت نماز شد و فاضل نیامد.
میرزای شیرازی به پدر میرزا علی آقا می‌گوید: یکی دنبال فاضل برود و بگوید که بیاید تا وقت نماز نگذرد.
وقتی می‌روند و به فاضل می‌گویند، فاضل می‌گوید: میرزا که هست، نماز را بخواند. می‌گویند: میرزا منتظر شماست.
خلاصه فاضل نمی‌آید و می‌گوید: ممکن است در نفسم خلجانی شده باشد.

بعد از فوت آقای خوانساری تجار تهران خدمت آقای حایری (ره) آمده تقاضا نمودند رساله‌ای بدهید می‌خواهیم مقلد شما باشیم. ما هم تعهد می‌کنیم که به اندازه‌ی مکفی شهریه خدمت شما برسانیم. در جواب فرموده بودند من بیش از این تحمل بار سنگین ندارم و قبول نکردند.[1] «برگ سبز» تحفه درویش [1]- شرح زندگانی حضرت آیة الله مؤسس و... ص...

از یکی آقایان اخوان مرعشی شنیدم:
موقعی که مرجعیت میرزای شیرازی عظمت پیدا کرد و تقریبا منحصر به فرد شد، در جلسه‌ای که سلام و صلوات زیاد بود، بعد از رفتن افراد، آخوند ملا فتحعلی می‌آمد و میرزا را موعظه می‌کرد تا سم دنیوی این سلام و صلوات ها گرفته شود.

بین اصحاب حاج شیخ حسن مامقانی و فاضل شربیانی خیلی تضاد بود.شخصی مسأله‌گوی مرحوم مامقانی بود...
در همان اوقات به علتی شاید به جهت بی تقوایی، مرحوم مامقانی او را جواب می‌کند...

این قضیه معروف است و گمان می‌کنم آشیخ آقا بزرگ هم نوشته است:
آقای احمدی میانجی از آقای آمیرزا لطفعلی زنوزی (اخوی زادۀ آمیرزا رضی تبریزی و از علمای موجه، من ایشان را دیده بودم)، نقل کرد که او گفت:
حاج آقا رضا همدانی اواخر عمر دچار نسیان شده بود، لذا دستور داد رساله‌اش را جمع کنند و گفته بود: تقلید از من جایز نیست و باید از دیگران تقلید کنید.
آقای احمدی میانجی از آمیرزا لطفعلی نقل می‌کرد: منزل حاج آقا رضا، دریچه‌ای به بیرون داشت. وقتی در می‌زدند و رساله می‌خواستند، ایشان از آن دریچه سر بیرون می‌کرد و می‌فرمود: آن حاج آقا رضا، دیگر نیست.

آشیخ حسن مامقانی و فاضل شربیانی هر دو مرجع ترکها و معاصر بودند.

اعیان و اشراف و شاه از فاضل تقلید می‌کردند؛ مثلا مظفر الدین شاه مقلد وی بود، ولی تودۀ مردم مقلد مامقانی بودند...

وقتی مرحوم آیت اللّه‌ سید ابوالحسن رفیعی قزوینی تهران آمدند، درس و شهریه شروع كردند ولی بعد از چند ماه نتوانستند شهریه‌شان را ادامه دهند. خود مرحوم آیة اللّه‌ حاج سید احمد خوانساری پیش مقسّم ایشان رفته بودند و گفته بودند هر ماه برود و مقدار شهریه‌ای كه ایشان پرداخت می‌كند را از جایی بگیرد به طوری كه خود آقای رفیعی با خبر نشود. بعد از فوت ایشان مقسّم جریان را نقل كرده بود. منبع: ما سمعت صفحه...

یک وقتی آقایی از عراق به ایران آمده بود خیلی زحمت می‌کشید که خودش را مطرح کند. برای تبلیغ از خودش در مشهد اعلامیه و عکس به در و دیوار زده بود. وقتی این جریان به گوش مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی رسیده بود فرموده بود: اینها تلاش می‌کنند برای شهرت، اما ما بر عکس اینها، بیشتر از اینها زحمت کشیدیم تا خودمان را از زبانها بیندازیم. «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

حاج شیخ محمد تقی عندلیبی سبزواری:(از همدوره های حاج شیخ ذبیح الله قوچانی در دوران تحصیل در مشهد مقدس و نجف اشرف و کربلای معلی) مرحوم حاج شیخ ذبیح الله از نظر علمی خیلی خوب بود بعد انزوا اختیار کرد. بسیار وارسته عاقل و فهمیده بود. یک تنبهات خیلی خوب داشت. [بسیار زیرک بود.] «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

مرحوم شیخ محمد حسن صاحب جواهر الکلام متوفی در سنه ۱۲۶۶ وقتی که از دنیا رحلت کرد. علماء ‌آن عصر مرحوم شیخ مرتضی انصاری را برای تقلید معین کردند. شیخ فرمود: سعید العلماء مازندرانی اعلم از من بود باید به او مراجعه شود. چون شیخ در حوزه درس شریف العلماء مازندرانی متوی در ۲۴ ذی القعده سال ۱۲۴۶ با سعید العلماء‌ شریک درس بوده و چون سعید العلماء بعد از درس تقریر ثانی می‏نموده و گاهی شیخ هم پای تقریر او می‏نشسته، لذا کاملا مقامات علمیه او را می‏دانست. به دین وجه او را به اعلمیت معرفی کرد. لذا از نجف قاصدی خدمت سعید العلما فرستاده، خواستار تکلیف شدند. سعید العلما فرمود: من اگر چه در آن عصر بر شیخ مقدم بودم لکن اشتغال شیخ در نجف و ابتلاء من در مازندران رتبه ما را عکس سابق نموده؛ حالا شیخ حائز مقام اعلمیت است. پس از تصریح وی به اعلمیت شیخ او به نجاة العباد حاشیه زده اظهار فتوی نمود. از این معلوم می‏شود که تصدی او بر افتاء از باب انجام وظیفه بوده نه به داعی طلب جاه و حب ریاست لذا مقام زهد و پرهیز او مقبول و مسلم عموم بوده؛ حتی از والی بغداد یا یکی دیگر از مامورین مهم دولت عثمانی که از اهل تسنن بوده نقل کردند که در باب شیخ گفته بود «ان زهده کزهد سیدنا عمر» یعنی زهدش مانند زهد آقای ما عمر است. غرض زهدش مسلم بین الفریقین بوده منتهی آن ها زهد او را تشبیه به زهد عمر کرده‏اند و این ها به زهد علی علیه السلام. ...

شخصی که از حاج مرتضی بهبانی شنیده بود برای من تعریف کرد و گفت: پس از درگذشت حضرت آیت الله العظمی سید حسین بروجردی، از آیة الله آسید عبد الهادی پرسیدم: امر می‌فرمایید از چه کسی تقلید کنم؟ گفت: از سید محمود شاهرودی تقلید کن. حاج مرتضی بهبهانی گفت سپس سراغ آیة الله آسید محمود شاهرودی رفتم و از او پرسیدم که از چه کسی تقلید نمایم؟ گفت: از سید عبد الهادی شیرازی. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 75 با اندکی...

آیة الله سید یوسف حکیم فرزند بزرگ آیة الله حکیم و از علمای بزرگ بود. وی، بسیار با ورع و با زهد و تقوا بود. پس از فوت پدرش آیة الله سید محسن حکیم، عشایر عرب برای تسلیت به شکل دسته‌های عزاداری به نجف آمدند و شعار می‌دادند: سید یوسف تو را تقلید نمودیم. علیرغم اینکه وی شایستگی داشت که مورد تقلید قرار گیرد. اما به جهت ورع و احتیاط این امر را نپذیرفت. خداوند او را به رحمت واسعه اش، رحمت کند و بهشت گسترده‌اش را نصیب وی فرماید. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 97 با اندکی...

هنگامی که مردم از شیخ مرتضی انصاری تقلید نمودند، از آنان پوزش خواسته گفت: همدرس من (محمد سعید مازندرانی) اعلم از من است و او اینک در ایران به سر می‌برد و واجب است که به وی رجوع شود زیرا که تقلید از آن اعلم است. شیخ مازندرانی از این مطلب با خبر شد و به وی نوشت: هر چند که هنگام خارج شدن از عراق از تو اعلمتر بودم، ولی تو بحث و تدریس را ادامه دادی و من ترک نموده‌ام، پس تو اینک از من اعلمتر هستی. در آن هنگام شیخ انصاری تقلید را پذیرفت. شیخ آقا بزرگ در شرح حال مازندرانی می‌گوید: علامه انصاری با وجود وی، در فتوا تأمل می‌نمود. شخصی به وی نامه نوشت و او را از رأی انصاری آگاه ساخت. وی پاسخ داد: من هنگام تحصیل از شیخ اعلمتر بودم ولی این امر را در ایران ادامه ندادم، در حالی که شیخ تاکنون در تحصیل کوشش می‌کند، پس او از من اعلم تر می‌باشد و تقلید از او متعین است. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 97 با اندکی...

استاد بزرگوار موسوی تهرانی که سال‌ها پیش بهانه ماندنم در حوزه شد و حالا هم مفتخرم که «هرکه ببیند مرا آورد تو را به خیال» تعریف می‌فرمود که: زمانی که آیت الله خوانساری تهران تشریف داشتند آقایی که تمایل داشت مرجع درست کند خدمت یکی از بزرگان رسید و برای علم کردن او در مقابل آسید احمد مدام در گوشش خواند که تهران طلبه زیاد دارد و شما هم که علمیتتان محرز است و… بیایید تهران درس خارج شروع کنید و…. ایشان هم فرموده بود: این کار مقدماتی نیاز دارد و من‌جمله وقتی شاگردان جمع می‌شوند باید شهریه داد و…. طرف هم گفته بود: این‌که مشکلی نیست. من با تعدادی از بازاریان صحبت کرده‌ام و آنها این کار را تقبل کرده‌اند. آقا هم آمد و درس و بحث را شروع کرد. بعد از 2 ـ 3 ماه طرف‌های بازاری از ادامه کار اظهار عجز کرده و گفتند: ما بیش از این دیگر وجوهات بدهکار نبوده‌ایم و پرداخت این پول در توانمان نیست. استاد موسوی می‌فرمودند: طرف تعریف می‌کرد: آیت الله خوانساری من را خواستند و معلوم شد از اول در جریان تمام ماجرا بوده‌اند. فرمودند: شنیده‌ام پرداخت شهریه آقای… به مشکل خورده؟ عرض کردم: بله. فرمودند: از این ماه شهریه ایشان را من بر عهده می‌گیرم و تا زنده‌ام به کسی ـ و مخصوصاً خود ایشان ـ ابراز نفرمایید. خیلی مرد بوده! ...

بعد از میرزای شیرازی مرجعیت با اصحاب سامرا بود. مرحوم آخوند و آسید محمد کاظم بعدا مرجعیت پیدا کردند، حتی از آقای حاج آقا رضا صدر شنیدم که آقای آسید محمد کاظم و آقای آخوند به سامرا آمده بودند که آسید اسماعیل صدر برای آنها شهریه‌ای مقرر کند. چون پیشتر مرحوم میرزای شیرازی آنها را اداره می‌کرد. با این که آسید اسماعیل و آمیرزا محمد تقی دو عالم وارسته و بی‌اعتنا به شؤون دنیا بودند، بین اصحاب آسید اسماعیل و آمیرزا محمد تقی خیلی نزاع بود. آن دو بزرگوار وقتی می‌بینند که میان اصحاب اختلاف شده است، خودشان کنار می‌روند و آسید اسماعیل به کربلا می‌رود تا در این حوادث نباشد. وقتی آن دو کنار می‌روند مرجعیت به نجف منتقل می‌شود. آمیرزا محمد تقی هم بعدا به کربلا می‌رود. جرعه‌ای از دریا ج۲ صفحه...

[مرحوم سید مرتضی کشمیری] وقتی در سامرا خدمت مرحوم میرزای شیرازی بودند. مرحوم آسید اسماعیل صدر كه هم‌بحث ورفیق ایشان بوده به ایشان می‌گوید: خبر خوشی برای شما دارم؟می‌گویند چه خبری؟ می‌گوید: میرزا می‌خواهد دخترش را به شما بدهد. مرحوم جدمان [سید مرتضی کشمیری] فوراً كتاب‌هایشان را جمع می‌كنند و به نجف می‌آیند. وقتی از ایشان جهتش را سؤال می‌كنند، می‌گویند: خوفا لشهرة، ترس از این كه بعد از میرزا [به عنوام مرجع] مطرح شوم.[1] [1]- ما سمعت صفحه...

مرحوم حاج محمد حسین احسن نقل می‌کردند: در بروجرد بعد از نمازِ آیت الله بروجردی، از رساله آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی برای مردم مسأله می‌گفتم، ایشان هم در محراب، بین دو نماز نشسته بودند. یک روز وقتی یک مسأله را گفتم، در ضمنِ سخنانم، فتوای آیت الله بروجردی را نیز نقل کردم. آقا از محراب برگشتند و حرف مرا قیچی کردند و فرمودند: آقای حاج محمد حسین! امروز علمدارِ شیعه، آیت الله اصفهانی است، حسین بروجردی را رها کن، تفرقه در امت نیانداز! وقتی حاشیه بر عروة الوققی آیت الله سید محمد کاظم یزدی پخش شد، یکی از علمای تبریز به آقای بروجردی نوشت: برای من ثابت شده، شما اعلم هستید، می‌خواهم آذربایجان را از تقلید دیگران به شما برگردانم! ایشان نوشتند: راضی نیستم یک نفر را به تقلید من برگردانی، امروز مرجع شیعه آیت الله اصفهانی است، راضی نیستم! حقیقتی پنهان ج1...

مرحوم پدرم [آقا محیی مامقانی] از مرحوم آیت الله حکیم نقل می‌کردند که مرجعیت شیعه خواستنی نیست، خیلی سخت و مسئولیت دارد و من خیلی سختی کشیدم و ناگهان دو قطره اشک از چشمان ایشان پشت شیشه عینک‌شان پرید. ما سمعت ج۲...

مرحوم حاج آقای والد از آشیخ محمدعلی کرمانی و او هم از آسید عباس آیة الله‌زاده فشارکی (متولد1300ق) (پسر آسید محمد فشارکی نقل می‌کرد: وقتی میرزای شیرازی وفات کرد، پدرم مرا نزد آمیرزا محمدتقی شیرازی فرستاد که بپرسم شما خودتان را اعلم می‌دانید یا من را؟ اگر خودتان را اعلم می‌دانید، من به خانواده بگویم به شما رجوع کنند و اگر من را اعلم می‌دانید، شما ارجاع بدهید. گفت: نزد میرزا محمدتقی رفتم و از وی پرسیدم. گفت: من نمی‌دانم. هر چه نظر آقا باشد، شما طبق آن عمل کنید. نزد پدرم آمدم و مطلب میرزا را منتقل کردم. پدرم گفت: از ایشان بپرس که دقت نظر را ملاک اعلمیت می‌دانید یا فهم عرفی را؟ اگر دقت نظر معیار باشد، او اعلم است. اگر فهم عرفی باشد، من. گفت: رفتم پرسیدم. میرزا محمدتقی گفت: این هم مورد تردید است. هر کدام نظر ایشان باشد. باز این را منتقل کردم. پدرم گفت: من قبلا میرزا را بر خود مقدم می‌دانستم و الان دلیلی بر تقدم من بر او نیست. بنا بر این شما از او تقلید کنید. جرعه‌ای از دریا ج۴...

آشیخ ابوالقاسم کبیر از نوادر و از موجهین درجه اول علمای قم و مورد ارادت عوام و خواص بود. ظاهرا حاج آقا حسین قمی که در تعریف اشخاص سخت‌گیر بود، گفته‌اند: بی‌هواترین شخصی که دیدم ایشان بود. مرحوم حاج شیخ ابوالقاسم قمی واقعا تربیت شده دینی و عالمی بی‌هوا بود و فقط جنبه‌های الهی را در نظر داشت. وی از شاگران مرحوم آخوند و در قم رئیس بود. شنیدم رساله‌اش در حال چاپ بود که وقتی آقای حاج شیخ [عبدالکریم حائری] وارد قم شد و دیده بود که ایشان بر خودش مقدم است، رساله‌اش را جمع و در درس حاج شیخ شرکت کرد. بعدا آقای حاج شیخ از ایشان و سایر آقایان قم خواهش می‌کند که در درسش شرکت نکنند. جرعه‌ای از دریا ج۴...

سید حسین ترک از مراجع تقلید بود. بیشتر مقلدان وی در آذربایجان و قفقاز بودند. عمرش طولانی شد و در اواخر عمر بیمار شد و بیماریش به درازا کشید. متوجه شد که دیگر ادله احکام شرعی را بیاد نمی‌آورد، شاگردان برجسته‌اش را خواست تا او را بیازمایند و آنان چنین کردند. شاگردان شیخ حسن مامقانی به وی گفتند: حدستان درست است، اینک شما دیگر مجتهد نیستید. گفت: به مناطق مختلف بنویسید تا از تقلید من عدول کنند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه 226 با...

شیخ میرزا حبیب الله رشتی از بزرگان فقها و مدرسان شیعه بوده است. شیخ آقا بزرگ طهرانی می‌گوید: در نهایت ورع و تقوا و زهد نسبت به حطام دنیا بود. نفسی سلیم و نیتی پاک داشت و بسیار بی‌تکلف بود. بطور کامل از ریاست دوری گزید و نپذیرفت کسی از وی تقلید کند زیرا که در فتوا و شدت احتیاط در آن بسیار تورع می نمود. وجوه مالی بر عهده نگرفت و آنها را از کسی نپذیرفت. هزینه زندگیش، هنگام حیات پدرش، از سوی او می‌رسید و پس از وفاتش برادرانش او را برای تقسیم اموال و املاک فراوان، دعوت نمودند و هنگامی که جدال و دعای آنان را برای ان اموال مشاهده کرد ، از آنان روی گردانید و به سوی نجف مراجعت نمود و از استحقاق خود، صرفنظر کرد و وسیله معاش وی به مدت هفت سال قطع شد و در این مدت آنچه را که خود و خوانواده‌اش داشت، به فروش رسانید و هرچه را که قادر بود، قرض گرفت تا آنجا که بعضی روزها از خرید آب، عاجز می‌ماند... و اما عبادتش، گفته‌اند که از زمان رسیدنش به سن تکلیف، هیچگاه هنگام طلوع فجر، در خواب نبوده و فرایض پدرش را سه بار قضا نموده بود. و سید حسن صدر گفته است: بسیار با احتیاط بود و دائم العباده، بر سنتهای شرع مواظبت داشت و بسیار نماز می‌خواند و خاموشی می‌گزید، دائماً و حتی در سفر، در حال عبادت بود. در همه عمر و حتی در اوقات خارج شدن به سوی درس، به عبادت اشتغال داشت، درجه والایی از زهد داشته پیوسته به حال طهارت بود. صدها تن از علما، از محضر وی فارغ التحصیل شدند و در زمان او تدریس کسی از وی شاملتر نبوده، تدریسی عام داشت که اصناف علما را در بر می‌گرفت. در سال 1312 در نجف اشرف وفات یافت، خدایش بیامرزد. ...

پدرم در تربت که بود در هر مسجد که او نماز می‌خواند اغلب مردم موجه شهر در آن جا جمع می‌شدند و به وی اقتدا می‌کردند.
بدین سبب آن مسجد با رونق‌تر از مساجد دیگر می‌گشت.
و چون به سفر می‌رفت کسی دیگر به خیال این که آن مسجد با رونق‌تر است می‌رفت جای او را می‌گرفت.
پدرم وقتی باز می‌گشت و می‌دید دیگری در آن محل نماز می‌خواند به هر مسجد دیگر که خالی بود و امامی نداشت هر چند مخروبه و دور افتاده بود می‌رفت و باز آن مسجد معمور می‌گشت و رونق می‌یافت به این جهت او غالبا سیار بود و مسجد ثابتی کمتر داشت.

پدرم در زیر همان قسمت که نیمی از آن فرو ریخته بود، مقداری از آوارها را کنار زده و حصیر را پاکیزه کرده بود و سه نوبت نمازش را می‌رفت و در همانجا می‌خواند.
روزی من به ده آمده بودم، نهار خوردیم و خواستم استراحت بکنم، پدرم برخواست و وضو گرفت و به مسجد رفت.
من نیز غنیمت دانستم که نمازی پس از چند سال با آن مرد بخوانم. وضو گرفتم و به مسجد رفتم. از جانبی وارد شدم که او مرا ندید و آهسته جلو رفتم. در رکعت دوم نماز بود.
و خدا می‌داند که میان این نمازش در حال تنهایی، در میان آوارهای فرو ریخته مسجد این ده، با نمازی که آن روز در مسجد گوهرشاد به او اقتدا کردم و نیمی از صحن مسجد گوهرشاد و تمامی یک شبستان از جمعیتی که به او اقتدا کرده، پر بود، از لحاظ طمأنینه و قرائت و همه ذکرهای واجب و مستحب ذره‌ای تفاوت وجود نداشت...

مکبر مرحوم حاج شیخ که مدتی در مسجد اعظم مکبر آقازاده حایری (ره) هم بود و اکنون به رحمت خدا رفته است نقل کرد که عادت حاج شیخ این بود که شبها در صحن کوچک برای نماز جماعت که می‌آمدند، الاغشان را، کنار حرم که کوچه‌ای بود، نگه می‌داشتند. چون نماز دوم تمام می‌شد و سلام می‌دادند سوار الاغ خود می‌شدند و می‌رفتند. در آن وقت مکبر می‌گفت: السلام علیکم و رحمة الله و برکاته؛ زیرا ایشان میل نداشتند مردم دست ایشان را ببوسند.[1] «برگ سبز» تحفه درویش [1]- شرح زندگانی حضرت آیة الله مؤسس و فرزند برومندشان آیة الله شیخ مرتضی حائری ص...

هیچگاه خود ستایی نداشت و در حضور دیگران از خود یا فرزندانش بر سبیل ستایش چیزی نمی‌گفت و وقت دیگران را با با سخن گفتن درباره‌ی فرزندانش یا خودش نمی‌گرفت. گاهی اگر کسی چیزی می‌پرسید مثلا راجع به من می‌پرسید چطور است، به همین اندازه می‌گفت: ماده‌ی ( استعداد ) خوبی دارد اگر کار بکند. اولین بار که همراهش به محضر مرحوم حاج آقا حسین قمی رفتم، مرحوم حاج آقا حسین پرسید: فرزند خود را عادل می‌دانید؟ گفت: نه.
روزی که برای دیدن من به تهران آمد چون خودم به دلیلی نمی‌توانستم از خانه بیرون بروم دو نفر از دانشجویان محل ما که در مدرسه‌ی سپه سالار که آن زمان مقر دانشکده‌ی علوم معقول و منقول بود اقامت داشتند، برای همراهی با ایشان تا منزل به گاراژ رفتند و همراه ایشان آمدند تا به خانه‌ای که من در آن سکونت داشتم. با آنکه پنج سال بود مرا ندیده بود و بر من حوادثی گذشته بود، همین که رسید و دستش را بوسیدم، رویم را بوسید و گفت: خوب هستید؟ گفتم: الحمدالله و نشست،‌ تا مدت یک ساعت که آن دو دانشجوی محترم نشسته بودند فقط با آنها صحبت کرد و از احوال آنها جویا شد و تفقد و پرسش کرد و در حضور آنها با من صحبت نکرد و با آنکه از راه رسیده و خسته بود در همه‌ی این مدت دو زانو نشست. همین که آنها رفتند به پرسش از احوال من پرداخت. او چنان نبود که ملاحظه‌ی حال دیگران را نکند و فقط به فرزند خویش بپردازد.

در اتاق نشیمن ما هم فقط گلیمی با دو سه قطعه فرش نمد بزرگ و کوچک گسترده بود که آنها نیز فرسوده گشته و بعضی جاهای آنها پاره و سوراخ شده بود و در حدود یک سوم یا کمتر از کف اتاق که یک جفت در باریک تخته‌ای بی شیشه بود با کفش وارد زمین برهنه و از کاهگل پوشیده کف اتاق می‌شدیم و در کنار فرش ها کفش خود را بیرون می‌آوردیم.
آن گاه در همین فرش‌ها هر سال هزارها تومان پول نقره [البته به ارزش آن زمان!] بابت سهم امام داده و سادات و رد مظالم و زکوة‌ و صوم و صلوة به این و آن داده می‌شد.

حجة‌الاسلام و المسلمین آقای شیخ عباس طواری یزدی نقل کردند که مرحوم آقای شیخ عبدالکریم حایری یزدی (ره) شبی بچه‌ای در منزل می‌آید که پدرم مریض است اگر بفریادمان نرسید پدرمان می‌میرد. ایشان با نوکرشان با آن بچه حرکت می‌کنند و آقای دکتر مدرسی را برداشته به خانه‌ی مریض می‌روند. آقای دکتر او را معاینه نموده در ضمن دستور می‌دهند که فلان روغن باید به بدن او مالیده شود. بعد از پیچیدن نسخه و تهیه دارو، نوکر آقا چون می‌خواهد روغن به بدن او بمالد متوجه می‌شود آن قدر بدن او کثیف و متعفن است که می‌گوید حالت استفراغ مرا دست داد و کنار می‌رود. مرحوم آقای حاج شیخ خودشان آستین را بالا زده تمام بدنش را روغن می‌مالند. بعد به خانه که مراجعت می‌نمایند نوکرش می‌گوید در اتاق خلوت خودشان که رفتند و در را بستند. می‌گفتند اگر امشب چنین کاری نمی‌کردم خواب نمی‌رفتم (با اینکه ممکن بود ایشان دستور بدهند برایش دکتر ببرند).[1] «برگ سبز» تحفه درویش [1]- شرح زندگانی حضرت آیة الله مؤسس و فرزند برومندشان آیة الله شیخ مرتضی حائری ص...

آقای مرتضی حایری (ره) نقل نمودند: زمانی که وضع مریضی بابایم وخیم شد فرمودند فلان مبلغ که در فلان مکان است از سهم امام (ع) می‌باشد آن را به آقای حجت برسان. من هم رسانیدم. (در صورتی که بعد از وفاتشان هیچ وجهی جهت تهیه‌ی نهار در خانه وجود نداشت). «برگ سبز» تحفه...

وقتی دختر مرحوم شیخ را برای مرحوم سبط عقد كردند، مدتی گذشت و هیچ چیز در بساط نبود تا دختر را به خانه شوهر بفرستند، هر چه همسر شیخ می‌گفت، میسّر نمی‌شد. تا آنكه روزی مرحوم شیخ آمد و به همسرش گفت: برای اصلاح كار دخترمان فكری به نظرم رسیده و آن این كه پانزده تومان برای صوم و صلاة [استیجاری] آورده‌اند، روزه‌اش را تو بگیر نمازش را من می‌خوانم، تا مقدمات كار دخترمان درست شود و او را به خانه شوهرش بفرستیم. منبع: ما سمعت صفحه...

مرحوم حاج شیخ مرتضی اردکانی (صاحب حاشیه بر مکاسب) از مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی نقل کرد:
من خردسال بودم که با پدرم به کربلا رفتیم. در کربلا فاضل اردکانی نماز می‌خواند.
گویا ایام زیارتی بود و میرزای شیرازی هم در کربلا بود و در صف نماز فاضل شرکت کرد.
فاضل آمد و وقتی دید که جمعیت فوق العاده زیاد است، برگشت. وقت نماز شد و فاضل نیامد.
میرزای شیرازی به پدر میرزا علی آقا می‌گوید: یکی دنبال فاضل برود و بگوید که بیاید تا وقت نماز نگذرد.
وقتی می‌روند و به فاضل می‌گویند، فاضل می‌گوید: میرزا که هست، نماز را بخواند. می‌گویند: میرزا منتظر شماست.
خلاصه فاضل نمی‌آید و می‌گوید: ممکن است در نفسم خلجانی شده باشد.

یکی از شاگردان فاضل اردکانی، آسید علی حائری یزدی (پدر حائری زاده) است. آسید علی انسان فوق العاده ای بود. آقای حاج آقا مرتضی حائری نقل کرد: مرحوم آشیخ علی اکبر نوغانی گفت:

یک وقت به مرحوم حاج شیخ حسنعلی تهرانی (جد مادری ‌آقای مروارید) برخورد کردم.

ایشان می‌گفت: می‌خواهم بروم قربة الی الشیطان کاری انجام بدهم.

آقای حاج شیخ حسنعلی هم که شخصیت وارسته و صاحب کرامت بود، از اصحاب آمیر سید علی بود، ولی مراتب علمی خودش را به آمیر سید علی نشان نداده بود. البته آمیر سید علی همین اندازه می‌دانست که حاج شیخ حسنعلی از شاگردان میرزای شیرازی است.

وقتی مرحوم آیت اللّه سید عبد الهادی شیرازی قم مشرّف شدند در جلسه‌ای كه منزل مرحوم آیت اللّه بروجردی دعوت بودند صحبت از ترتّب میشود.
ایشان میگویند: من از وقتی اصفهان بودم شبهه‌ای نسبت به ترتّب داشتم كه هنوز هم باقی است.
مرحوم آسید عبد الهادی توضیح میدهند ومیگویند: بر طرف شد؟ آقا میگویند: بله، استفاده كردیم.
و موقع رفتن كفشهای ایشان را جفت میكنند.
و وقتی مرحوم آسید عبدالهادیمتوجّه میشوند دست مرحوم آقا را میبوسند.

[مرحوم آقای حجت] در روز فوتشان از كسی كه حاضر بوده میپرسند: امروز چند شنبه است؟
میگوید: سه شنبه.
می‌گویند: نه، باید دوشنبه باشد.
از دیگری سؤال میكنند میگوید: دوشنبه است.
میگویند: درست است امروز روز وعده من بوده، و یك مرتبه تعظیمی مینمایند و میگویند: آقا علی جان بفرمایید و از دنیا میروند.

روزی آیة اللّه میلانی با یكی از علمای مشهد دیدن ایشان آمدند...
مجلس با سردی تمام شد.
موقع رفتن به آقای بهشتی گفتتند: شما مطالعه كنید چه بسا از نظرتان برگردید. گذشت.
صبح فردا بین الطلوعین آقای بهشتی در حیاط قدم میزد و قرآن میخواند. چون ایشان حافظ قرآن بود و به مرحوم پدرم میگفت: اگر مداومت نداشته باشم فراموش میكنم و حدیثی هم در نهی و مذمّت آن میخواندند.
ناگهان صدای در منزل بلند شد، خود آقای بهشتی در را باز كرد و دید آیة اللّه میلانی و آن شخص دیگر هستند.
گفتند: ما دیشب مطالعه كردیم دیدیم حق با شماست و از همان جا برگشتند.

مرحوم آقای حاج ملا محمد کزازی که در قم قضاوت می‌کرده در یکی از قضاوت‌هایش حتی از برادرش اغماض نکرده حکم قصاص درباره او داده بود. قصه‌اش را آقای حاج میرزا ابوالفضل زاهدی این طور نقل کرد که: برادر او [حاج ملا محمد قاضی] کسی را کشته بود. اولیاء مقتول در خدمت او طرح مرافعه نمودند. ولی شهودی که اقامه کردند کافی در اثبات دعوی آن‌ها نشد. این بود که ادعای آن‌ها به درجه ثبوت شرعی نرسید. 6 ماه از این ماجرا گذشت. برادر او به گمان این که اولیاء مقتول رفع ید از مرافعه کرده‌اند و دیگر از اقرار وی ضرری به حال او نمی‌شود، خصوصا که قاضی برادرش است و پرده از روی کار برنمی‌دارد، این بود که محرمانه قصه قتل را پیش او اقرار کرده بود. [قاضی که برادر قاتل هم بود] همان دم به ورثه مقتول آگاهی داده حکم قصاص درباره او صادر نمود. اولیاء مقتول حکم آن مرحوم را نزد حاکم برده در خواست اجراء نموده بودند. حاکم گفته بود از انصاف دور است که خاطر چنین شخص بی‌آلایش را مبتلا به اندوه قتل برادر نمایید. چنان که او دیانتش اقتضاء کرده چنین حکم داده، شما هم فتوت کرده عفو کنید. آن ها نیز فتوت کرده هم از قصاص هم از خون بها صرف نظر کرده بودند. منبع: الکلام یجر الکلام با اندکی تصرف ج2 ص...

شیخ عباس در جواب پرداخت حق‌التالیف برای مفاتیح نوشت «من این کتاب را برای پول ننوشتم و از ایشان حق‌التألیف نمی‌گیرم، فقط به ایشان بگویید این کتاب را صحیح چاپ کنند و هیچ گونه دخل و تصرفی در آن نکنند».

یک سال ماه رمضان در مشهد وقتی بالای منبر رفتند، از آنجا پایین را نگاه کردند و متوجه شدند آخوند ملاعباس تربتی از تربت حیدریه به مشهد آمده و پای منبر نشسته. تا ایشان را می‌بینند می‌گویند: خب! ما تا امروز ۱۷،۱۶ روز صحبت کردیم، حالا که حاج آقا تربتی تشریف آورده‌اند، منبر را به ایشان واگذار می‌کنیم. هرچه آقای تربتی می‌گویند من آمده‌ام از منبر شما استفاده کنم، ایشان قبول نمی‌کنند و از منبر پایین می‌آیند و روی زمین می‌نشینند و حاج آقای تربتی را بالای منبر می‌فرستند و تا روز آخر هم ایشان منبر رفته بودند. منبع:خبرگزاری...

آشیخ محمدعلی واعظ (پدر آشیخ عبدالحسین واعظ‌زاده) از منبری‌های زاهد و مورد قبول علماء نجف بود. ایشان تا آخر صاحب خانه نشد. هر چه پول از منبر به دست می‌آورد بین فقرا تقسیم می‌کرد. آشیخ عبدالحسین می‌گفت پدرم به طلبه‌ها می‌گفت اگر آمده‌اید نجف مسلمان شوید، بمانید و الا بروید دنبال همان گاوچرانی برای‌تان بهتر است.

آخوند یک تشک و یک لحاف و یک بالشت در آن گذاشتند و گفتند چادرشب را ببندید.
بعد به من (میرزا احمد) فرمود با مشهدی حسن برو منزل حاج شیخ و بگو والله و بالله این رختخواب از حقوق شرعی تهیه نشده است. ملک شخصی من است که به شما هدیه می‌دهم، ممنون می‌شوم اگر آن را بپذیرید.
رفتم و به شیخ محمد حسن گفتم آقا (آخوند) سلام رساندند و گفتند این رختخواب از حقوق شرعی نیست، محبت کنید آن را قبول کنید.
شیخ محمد حسن گفت چادرشب را باز کنید، باز کردم، گفت آن بالشت را به من بدهید، آن را برداشت.
دیدم بالشتی که زیر سر دارد دو تا کتاب است که رویش پارچه‌ای کشیده شده است. معلوم شد ایشان بالشت نداشته و دو تا کتاب را بالشت خود کرده بود.
بعد هم گفت با این کتابها که می‌خوابیدم گردنم خیلی درد می‌کرد، تحمل این درد فعلا برایم مشکل است، لذا مستحق بالشت شدم.
بعد هم فرمود بقیه را برگردان.
من (میرزا احمد) هر چه اصرار کردم که بقیه را هم قبول کنند نپذیرفتند و گفتند این بالشت را هم چون آقا فرستادند، من برداشتم و الا نمی‌گرفتم...

حاج آقا بزرگ می‌فرمود: روزی در ایام تشرف علامه امینی رحمة الله علیه به مشهد مقدس، بنده هم از قوچان برای زیارت مشرف شده بودم (ظاهرا سال 1338 شمسی) در مدرسه نواب ایشان را دیدم. با سابقه‌ای که از نجف اشرف با یکدیگر داشتیم مذاکراتی انجام شد. ضمن صحبت ایشان به صراحت اعتراض کرد و گفت شما با آن سوابق، چرا قوچان رفته و عزلت اختیار کردید؟! ابتدا سکوت کردم و بعد از دقایقی گفتم الغدیر شما را مطالعه كردم به این شعر برخوردم و به آن عمل كردم: «و رأیت ان الاعتزال سلامة فجعلت نفسی واو عمرو زائده» (دیدم گوشه‌گیری سلامت دین من است پس نفس خودم را همچون «و» آخر کلمه «عمرو» که هیچ نقشی ندارد قرار دادم). علامه امینی سکوت کرد و چیزی نفرمود. «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

یک وقتی آقایی از عراق به ایران آمده بود خیلی زحمت می‌کشید که خودش را مطرح کند. برای تبلیغ از خودش در مشهد اعلامیه و عکس به در و دیوار زده بود. وقتی این جریان به گوش مرحوم حاج شیخ ذبیح الله رسیده بود فرموده بود: اینها تلاش می‌کنند برای شهرت. اما ما بر عکس اینها، بیشتر از اینها زحمت کشیدیم تا خودمان را از زبانها بیندازیم. «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

زمانی که حاج آقا حسین قمی در مشهد بودند، در مجلس مهمی با شیرینی از ایشان پذیرایی می‌شود. یکی از همراهان بی‌اختیار لبخندی معناداری می‌زند. حاج آقا حسین متوجه می‌شود که چیزی به خاطرش آمده که موجب تبسمش شده است. به او می‌گوید گویا مطلبی مربوط به من است که خندیدی، اگر غیبتی نیست بگو برای چه خندیدی. او می‌گوید که در یکی از مجالس رسمی، دیس شیرینی جلو شما گذاشتند و شما بر خلاف آداب، بیشتر از متعارف شیرینی خوردید. یکی از حضار که شاهد این جریان بود، پشت سر شما گفت عالمی مانند فلانی نباید این گونه اهل شکم چرانی باشد. حاج آقا حسین قمی خندید و گفت قصه از این قرار است: در یکی از مجالس که شیرینی آوردند، دیدم میل نفسانی من این است که کم بخورم و حالت زهد را در جمع حفظ کنم. از طرف دیگر دیدم خوردن شیرینی‌ بیشتر از حد متعارف صدمه‌ی جسمی برای من ندارد و حق کسی هم ضایع نمی‌شود. برای مخالفت با نفس، مقدار زیادتر از متعارف شیرینی‌ خوردم و گوشه دیس را خالی کردم که شبهه ریاکاری و تظاهر به زهد از بین رود.

آقای حاج میرزا سید علی ساوجی فرمود که من در محضر مرحوم میرزا محمد تقی شیرازی بودم. عربی خدمت او مشرف شد با یک جوال لیره که در دوش نوکرش بود. به او امر کرد که آن را در کفشکن زیر کفش آن مرحوم گذاشت. آن مرحوم هم آن قدر بلند نظر بود که در نظر او اصلا فرق نکرد که این جوال پر از لیره بوده یا ریگ، به همان دست که گرفت به همان دست به فقرا و ارباب احتیاج بخش نمود بی آن که از آن مال بیشمار دیناری برای خود ذخیره بنماید. منبع: الکلام یجر الکلام با اندکی تصرف ج ۱ ص...

آشیخ محمد حسن کاهانی فرمود: آشیخ مهدی در زمان طفولیتش مریض شده بود، شیخ عبدالله ابراهیمی‌نژاد [معروف به شیخ عبدالله ریزگی پدر آشیخ مهدی] به من گفت به حاج شیخ ذبیح الله بگو که برای مداوای او چیزی ندارم. بعد به من فرمود می‌ترسم که بچه بمیرد و الا همین مقدار هم به حاج شیخ اظهار نیاز نمی‌کردم. من هم مطلب را به حاج شیخ گفتم و ایشان مبلغی برای معالجه مرحمت کرد. منبع: آشیخ محمود...

وقتی حاج آقا حسین قمی به رحمت خدا رفت، قرار شد که جنازه ایشان برای دفن از کربلا به نجف آورده شود. مردم بیشماری از اهل علم نجف و افراد عادی برای استقبال از جنازه از نجف تا خان نصف [حیدریه] بیرون آمدند، وقتی به خان نصف رسیدند هنگام اذان ظهر شد و جنازه هنوز نرسیده بود. به میرزا عبدالهادی شیرازی پیشنهاد شد که نماز جماعت به امامت ایشان برقرار شود. ایشان آمدند برای اقامه نماز، اما هنگامی که چشمشان به کثرت جمعیت افتاد عقب نشینی کرده و حاضر نشدند امام جماعت شوند. آشیخ حسن کاهانی از مرحوم آسید محمد رضا...

احمد آقای محلاتی نوه حاج آقا تقی قمی گفت: خودم بلا واسطه از مرحوم حاج آقا تقی [پدر بزرگمان] شنیدم که فرمود: روزی که پدرمان حاج آقا حسین از دنیا رفت، ما شب آن روز، چیزی نداشتیم که برای شام بخوریم. [اهمیت این مطلب وقتی روشن می‌شود که فقر حاج آقا حسین قمی در اوج ریاستشان بود] منبع: آشیخ محمود...

صاحب کتابفروشی کتبی در قم از پدرش نقل کرد که در بازار حویش نجف کتاب فروشی داشتم. روزی دیدم زنی مقداری کتاب قدیمی در پهن کرده و می‌خواهد بفروشد. از او سؤال کردم این کتابها را از کجا آوردی؟ گفت من همسر شیخ حسین حلی [از علماء به نام نجف] هستم. شوهرم شیخ حسین حلی مریض است، اما پولی برای مداوای او نداریم، لذا این کتابها را آورده‌ام که بفروشم تا ایشان را مداوا کنیم. منبع: آشیخ محمود...

حاج آقابزرگ را در میدان شهدای مشهد دیدم که قصد سوار شدن اتوبوس واحد برای رفتن به ابرده یا جاغرق (از ییلاقات اطراف مشهد) را داشتند. ایشان شال پشمی تیره رنگی بر سر بسته بود و با قبایی کوتاه و بدون عبا بود. لباس ایشان تقریبا شبیه لباس محلی بعضی از مناطق خراسان یا حداکثر لباس آخوند روستای بود. آن چنان بی تکلف بود که کسی در این هیئت گمان نمی‌کرد ایشان یک شخصیت برجسته روحانی است. بعدا عکس‌هایی از ایشان با همین هیئت دیدم. معلوم شد که این تواضع ایشان بارها تکرار شده است. «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

حاج شیخ ذبیح الله قوچانی: وقتی که از نجف اشرف به قوچان آمدم پس از چند روز یکی از ملاکین قوچان به نام آقا رضا کفاش به من گفت: باغی دارم می‌خواهم به شما تقدیم کنم. سهم مبارک امام علیه السلام هم نیست که شما احتیاط کنید. به اندازه کافی به بچه‌ها هم داده‌ام، از حق آنها هم نیست. از هیچ جهت جای نگرانی و احتیاط نیست. فکری کردم و با خود گفتم من به این جا آمده‌ام تا این که چند نفری را هدایت کنم، حال اگر دنبال مادیات بروم با هدف من منافات دارد. لذا به او گفتم: به یک معنا تمام قوچان متعلق به ماست، شما لازم نیست آن زمین‌ها را به اسم ما بکنید، دست خودتان باشد مثل این که دست من است. به این بیان گفتم که ایشان از رد درخواستش ناراحت نشود. «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

حاج شیخ ذبیح الله قوچانی: یکی از اهالی قوچان گفته بود اگر آشیخ ذبیح الله نیمی (ظاهرا) از ثروت مرا بخواهد به او می‌دهم. ولی یقین دارم که او چنین در خواستی نمی‌کند. ایشان این جریان را با لبخند نقل می‌کرد! «روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

میرزا حبیب الله خویی -رحمة الله علیه- صاحب کتاب منهاج البراعه از شروح معروف نهج البلاغه– در شهرستان خوی عالمی ممتاز و مورد توجه بود و امور آنجا، از جمله حل و فصل نزاع و قضاوت در اختلافات، به دست ایشان بود. روزی بین پدر ایشان و شخص دیگری روی ملكی اختلاف شد، قضاوت را نزد ایشان آوردند. میرزا چون اخلاق پدر را می‌دانست از استماع موضوع و قضاوت امتناع كرد و گفت این مسئله را نزد دیگری ببرید! ولی پدر قول داد و اصرار كرد كه حق با هر كه باشد قبول می‌كنیم، ایشان هم به ناچار قبول كرد. پس از عنوان، موضوع معلوم شد حق با طرف مقابل است و پدر زور می‌گوید. ایشان هم حق را گفت و طبق پیش بینی، پدر سخت عصبانی و شروع كرد به تبلیغ سوء کردن بر علیه آن عالم متدین، به طوری كه آن بزرگوار نتوانست در شهر بماند و به یكی از روستاهای دور دست هجرت و مخفیانه زندگی می‌كرد. در این دوران به برکت تقوا و قضاوت به حق، موفق می‌شود كتاب مهم منهاج البراعه را كه شرح جالبی بر نهج البلاغه است تألیف کند. حدود یك سوم آن مانده بود كه ایشان فوت می‌كند. “روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه” خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع:

مشروح مقاله

شیخ محبوبه در کتابش (ماضی النجف و حاضرها) گفته است: شیخ احمد [مشهدی] پس از گفتگویی که نزد وی صورت گرفت، بر روی ورقه‌ای، حکمی صادر کرد. آن ورقه به فقیه، شیخ راضی، نشان داده شده و از وی درباره‌ی حکم شیخ احمد پرسیده شد که آیا او مجتهدی است که حکمش نافذ است؟ شیخ از پاسخ خودداری نمود چون از اجتهاد وی آگاه نبود، پس جواب را به وقت دیگری موکول ساخت. [سپس] خود شخصاً به در خانه‌ی شیخ احمد رفت، آنهم در وقتی غیر از اوقات دید و بازدید. پس در خانه را زد و شیخ احمد در حالی که قلمش را در دست داشت، خارج شد و از آمدن شیخ در آن وقت، تعجب کرد و از شیخ خواست که وارد خانه شود و او وارد شد. از او پرسید: چه چیزی تو را در این وقت آورده است؟ شیخ مطلب را به وی گفت و افزود: من علم و اطلاعی بر مقدار فهم و قدرت استنباط تو ندارم و دوست دارم که تو را بیازمایم و بر حقیقت حال تو مطلع گردم. شیخ احمد نوشته‌ای را که روبرویش قرار داشت و مشغول نوشتن آن بود، بر وی عرضه نمود. [شیخ راضی] آن را مطالعه کرد و مقدار علم آگاهی اطلاع او را دانست. از همان وقت، به اجتهادش حکم کرد و حکمش را...

یکی از مراجع تقلید درگذشت و امر مرجعیت بین دو نفر منحصر گشت. مردم از اهل علمی که با یکی از آن دو ارتباطی داشت درباره امر مرجعیت پرسیدند. گفت: دوستم ورعش بیشتر است، اما آن دیگری اعلم است و تقلید باید از علم باشد. پس مردم، آن اعلم را تقلید نمودند. هنگامی که دوستش آن مطلب را شنید، [نه تنها ناراحت نشد بلکه] اعتمادش به او بیشتر شد و مقامش نزد او، بالا تر گردید. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 64 با اندکی...

شنیدم از شیخ محمد تقی جواهری که به نقل از سید حسین حمامی می‌گفت: عادت شیخ علی فرزند شیخ باقر جواهری این بود که در شب عید فطر حضرت امام حسین علیه السلام را زیارت می‌کرد و نماز عید را در صحن امام حسین اقامه می‌کرد. در سال 1345 [قمری ظ] بر حسب عادتش [به صحن امام حسین علیه السلام] آمد [که نماز عید بخواند]. اما پیش از او در نزدیگی محل اقامه نماز شیخ، یکی از بزرگان کربلا نیز آماده نماز عید شده بود و صد ها نفر پشت سر وی به صف ایستاده بودند. آن عالم کربلایی، جماعت شیخ علی را که دید از امام جماعت پرسید، [وقتی امام جماعت را شناخت نماز خودش را رها کرد و به شیخ علی اقتدا کرد. تبعا تمامی ] افراد وی نیز همگی به شیخ ائتمام کردند. [این امر بر اعتبار و شهرت شیخ افزود.] پس از اقامه‌ نماز، شیخ علی از صحن خارج شد و بر در صحن، روی به امام نموده و سلام کرد و از خداوند درخواست نمود تا نزد خداوند واسطه شود تا جان او را بگیرد. سید حسین گوید: من در کنار وی بودم و با شگفتی به وی گفتم: چرا [این گونه دعا می‌کنی؟!] این آغاز پیروزی شماست؟ گفت: ای سید، دنیا و آخرت با هم جمع نمی‌شوند. dir="RTL"...

در زمان ما در نجف به آیة اللهآقا سید ابوالحسن رحمة الله علیه فحش می‌نوشتند، پسر آقا را سر نماز جماعت سربریدند. جریان از این قرار بود که شخصی از سید تقاضای پولی کرده بود و مکررا به منزل سید می‌رفته و گویا امور سید در دست پسرشان بوده و این شخص از پسر سید ناراحتی دیده بود. سر نماز جماعت پشت سر پدرش، چاقو به گلویش فرو کرد. لحظه‌ای نگذشت که جان سپرد. سید رضوان الله علیه هیچ ترتیب اثری ندادند، بلکه برای عربها که به طلبه‌ها فحش می‌دادند پیغام فرستادند که طلبه‌ها فرزند خودم هستند، حق ندارید به آنها بد بگویید. خلاصه سید صبر و شکیبایی عجیبی از خود نشان داده بودند! “روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه” خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

نوری می‌گوید: شخص پاک، عادل مورد اعتماد من، شیخ مرتضی نجفی، که آیة اللهشیخ جعفر کاشف الغطاء را در اوایل عمرش دیده بود، برای من گفته است: روزی شیخ، دیرتر به نماز ظهر رفت، در حالی که مردم در مسجد منتظرش بودند. هنگامی که از آمدنش نا امید شدند، فرادا به نماز ایستادند. ناگهان شیخ وارد مسجد شد و آنها را دید که به نماز مشغول هستند. به سرزنش آنان پرداخت و بر نماز خواندن فرادا اعتراض نمود که: آیا در میان شما کسی نیست که به وی اعتماد کنید و پشت سر وی نماز بخوانید؟ پس، در میان آنان، چشمش به تاجری افتاد که نزد وی به اطمینان و دیانت معروف بود. وی در گوشه‌ای از مسجد به نماز ایستاده بود. شیخ پشت سر او به نماز ایستاد و به وی اقتدا نمود. وقتی که مردم این وضع را دیدند پشت سرش به نماز ایستادند و صفها تشکیل شد. هنگامی که آن بازرگان، موضوع را متوجه شد، مضطرب و شرمنده شد، اما نه می‌توانست نماز را بشکند و نه قادر بود که آن را به پایان برساند، زیرا که پشت سر وی صف‌هایی تشکیل شده بود که علمای بزرگ بر آن غبطه می‌خورند چه رسد به عامه‌ی مردم، در حالی که وی سابقه‌ی امام جماعت خصوصاً مأمومینی اینچنین نداشته است و او ناگریز بود که نماز را به پایان برساند. نماز را در حالی به پایان رساند که از شدت شرم، عرق از هر سویش روان بود . سلام نماز را...

آسید محسن موسوی: در روستای ما شخص بد زبانی بود. بعدها هم که زنش را در تصادف از دست داده بود و سنش هم بالا رفته بود، بیشتر حواسش پرت شده بود. روزی قبل از اذان ظهر بود، حاج آقا بزرگ داشت سر چشمه وضو می‌گرفت، همین آقا به ترکی گفت… (جسارت بسیار بدی کرد که از ذکر آن معذورم.) حاج آقا هیچی نگفت، ولی بعد که وضویش تمام شد، به ترکی با آن آقا سلام و علیک کرد و احوالش را پرسید. این بنده خدا خجالت کشید و گفت این که ترکی هم بلد هست من خبر نداشتم. “روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه” خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

نامق پاشا، والی بغدا، به نجف اشرف آمد و مایل بود که با شیخ ملاقات نماید، پس، از متولی حرم خواست تا او را به خانه‌اش ببرد. [همراه متولی] به آنجا رفت و شیخ را در خانه‌ای محقر در دهلیز تاریکی یافت که تازه وضو گرفته بود. می‌گوید: در خانه به جز حصیری پوسیده و گلیم کهنه‌ای که بر آن می‌نشست، چیزی را مشاهده ننمودم. متولی حرم مرا به وی معرفی نمود و او به من خوش‌آمد گفت و اظهار داشت: می‌خواهم به سوی درس [از خانه] خارج شوم و تأخیر ممکن نیست. اگر مایل به ملاقات باشید در وقت دیگری باشد. سپس بیرون رفت و ما نیز همراه وی خارج شدیم. پس از آن، والی [بغداد یعنی نامق پاشا که سنی بود] می‌گفت: این مرد از عمر ابن خطاب، زاهدتر است. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

یکی از بازرگانان ایرانی به دیدار شیخ انصاری رفت و او را در منزلی بسیار ساده یافت که شایسته کمترین فرد از اهل علم نبود، چه رسد به مرجع مسلمین و پیشوای شیعه. پس، مبلغ قابل توجهی را آماده ساخت و آن را به شیخ تقدیم نمود و گفت: با این مبلغ خانه‌ای شایسته‌ی خود، بنا کن. من عازم حج هستم، هنگام بازگشت، شما را از ساختمان آن فراغت یافته می‌بینم. آیا می‌دانید که شیخ با آن پول چه کاری را انجام داد؟ با آن پول، مسجدی بنا کرد که از روزگار وی تا کنون با اقامه نماز جماعت در آن و در همه اوقات، آباد است و مراجع، درس‌هایشان را به شاگردانشان تقدیم می‌کنند. همچنین مراسم عزاداری حسینی و نیز مجالس ترحیم در گذشتگان، در این مسجد برپا می‌گردند. [این مسجد همان مسجد شیخ انصاری در بازار حویش و نزدیک شارع الرسول است.] منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

بعد از فوت آقاجان، آقای عباسپور از اساتید حوزه علمیه مشهد از بنده(محمود) سؤال كرد: حاج شیخ برای شما از اموال دنیا چه چیز به ارث گذاشت؟ گفتم: تنها یك ماشین! ایشان خیال کرد مقصود من ماشین سواری است. بلا فاصله ادامه دادم البته ماشین اصلاح سر! چون در اواخر عمر ایشان بنده عهده دار اصلاح سر و صورت و استحمام ایشان بودم لذا آن ماشین به من رسید! “روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه” خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع: دانش...

حاجی افشار: در ایامی که تابستانهاحاج آقا به روستای سیج (از روستاهای کلات که راه سختی داشت) می‌رفتند معمولا بنده با ماشین جیپ ایشان را به آن روستا می‌بردم. روزی به ایشان گفتم: اینجا برای رفت و آمد بچه‌های شما سخت است. فرمود: من به دلم مراجعه کردم، چیزی از امور دنیا که به آن علاقه داشته باشم پیدا نکردم، مگر محبت اولاد. لذا می‌خواهم از آنها فاصله بگیرم تا وقت مرگ راحت باشم. این اولین سفر ایشان به سیچ بود که در سال ۶۳ اتفاق افتاد. این سفرها حداقل شش سال پشت سر هم ادامه داشت. می‌فرمود اگر کسی از جای من پرسید بگویید رفت و آمد سخت است، تا کسی به اینجا نیاید. وقتی بعضی از بزرگان می‌خواستند به دیدن حاج شیخ بیایند، می‌فرمود اینجا را انتخاب کردم که کسی نیاید. به فرزندانشان می‌فرمود: فقط جمعه‌ها بیایید، نهار هم درست کنید و با خود بیاورید، شب هم نمانید. وقتی ایشان مریض شدند دیگر نتوانستند بیایند. بعد از آن یکی دو سالی تابستان را به جاغرق رفتند. “روزنه‌ای به عبودیت...

شیخ انصاری با صرفه جویی شگفت انگیزی زندگی می‌کرد و متوجه شد همسرش از آن وضع به تنگ آمده است. پس از وی خواست لباسهایش را بشوید و آب شستشو را برایش بیاورد. آنگاه از او خواست تا آن را بنوشد. همسرش از این امر تعجب کرد. شیخ به وی گفت: اگر: از اموالی که به ما می‌رسد بیش از یک فقیر برداریم، از نوشیدن این آب عظیم‌تر و زیان آورتر است. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

شیعه اثنی عشری از اهالی ایران و هند و روسیه و بعضی ایلات عثمانی و برخی شهرهای افغانستان و ترکیه و مناطق دیگر، همه ساله حدود دویست هزار تومان [با ارزش آن زمان] از اوقاف و خمس و امثال آن برای شیخ انصاری می‌فرستادند. اما وی از همه آن حتی به مقدار خرج یک مستحق صرفه جو هم، [استفاده نمی‌کرد.] و همه را در طول سال‌های زعامتش، به مستحقان می‌رساند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

تجار بغداد مبلغ قابل توجهی از اموال خود را جمع آوری نموده و آن را به شیخ انصاری اختصاص دادند. مبلغ را به فردی از میان خود تحویل داده به نجف فرستادند و از او خواستند تا به شیخ بگوید: این مبلغ از حقوق شرعی (خمس ـ زکات) نیست تا از نگهداشتن آن برای خود، احتیاط نمایی، این پول از اصل اموال ماست و ما آن را هبه می‌نماییم تا برای خود هزینه کنی. زیرا تو در سن و سال پیری هستی و وضعیت اقتصادیت آن گونه هست که ما می‌دانیم. علیرغم اصرارشان، شیخ، مبلغ را نپذیرفت و گفت: آیا این، زیان بزرگی برای من نیست که پس از گذراندن عمرم به فقیری، اینک خود را ثروتمند سازم و نام خود را از طومار و دفتر فقرا پاک کنم و خود را پاداش آنان در روز جزا، محروم نمایم. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

یکی از مراجع عظام بود که اموالی از آذربایجان و قفقاز پیش از تسلط کمونیستیها بر آن‌ها، برایش می‌آوردند، اما وی همچون فقرا زندگی می‌کرد. سید امین می‌گوید: به من گفت: هرگاه نان و پنیر به دست می‌آوردم، آن روز را روز عید می‌دانستم. هنگامی که با علویه ازدواج نمودم، آش ماش و غیره می‌خوردیم. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

شیخ محمد جواد نغمیه می گوید: زندگی شیخ حسن مامقانی پس از ریاست، همانند قبل از آن بوده و چیزی از خوراک و پوشاک مسکن و دیگر برخورد‌هایش تغییری ننمود. وی در خانه کرایه‌ای کم ارزشی اقامت داشت. یکی از نیکوکاران مبلغی را به وی هدیه نمود تا با آن خانه‌ای خریداری نماید. وی آن پول را میان فقرا تقسیم نمود و هنگامی که صاحب آن مال از او گله‌مند شد، گفت: خانه‌ای در آخرت خریدم که نابود نمی‌گردد. به او گفته شده بود: خانواده‌ات را بعد از خود بدون مسکن رها می‌کنی؟ گفت: برای اداره خانواده‌ام بعد از من خداوند هست. خود من اینک مالک چیزی نیستم و غیر از من نیز دیگرانی فراوان هستند. منبع:‌ کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 110 با اندکی...

گروهی از زائران ایرانی به نجف اشرف آمدند‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ در حالی که حقوق شرعی برای مرجع دینی، شیخ حسن مامقانی، به همراه خود داشتند. یکی از طلاب علوم دینی در نجف اشرف، همشهری آنان بود که از او خواستند تا نیم ساعت بعد حاضر شود شاید شیخ از آن حقوق چیزی به او بدهد. آنان نزد شیخ رفتند و آن طلبه نیز حاضر شد. شیخ برخاست و بخوبی از او استقبال نمود و بگرمی به وی خوش‌آمد گفت. هنگامی که این طلبه نشسته بود، زائران آن مبلغ را به شیخ مامقانی تقدیم نمودند. گفت: آن را به شیخ بدهید. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف،...

آسید اسماعیل صدر و آمیرزا محمد تقی شیرازی هر دو عالم وارسته‌ی الهی و از نظر تقوا در درجه اول بودند. ولی میان مریدهایشان منازعه شدیدی بود که کدام یک مقدم‌اند، با این که هر دو عالم به این مسائل بی‌اعتنا و در مبارزه با هوای نفس، از نوادر بودند. آقای آقا سید علی لواسانی نقل می‌کرد: شخصی به آمیرزا محمد تقی شیرازی مراجعه می‌کند، وضع مادی آن شخص خوب نبود و ایشان می‌خواست مبلغی به آن شخص کمک کند. دیگران نیز شهادت می‌دهند که وضع او خوب نیست. در این هنگام یکی از اصحاب آمیرزا محمد تقی می‌گوید: آقا، ایشان از مروجین آقای صدر است! و منظورش این بود که آمیرزا محمد تقی به این جهت به او کمک نکند. آمیرزا محمد تقی می‌گوید: خب، یک مطلبی را نمی‌دانستیم و الان یاد گرفتیم که یکی از شرایط مصرف وجوه این است که مصرف کنندگان مقلد آقای صدر نباشند! سپس دستور می‌دهد به آن شخص دو برابر مبلغ مورد نظر کمک کنند؛ چون ممکن است همین تخیل منشأ شده باشد که به ایشان به اندازه لازم کمک نکنند و ایشان به مشکل بیفتد. جرعه‌ای از دریا ج۲ صفحه...

از آقای حاج آقا مرتضی حائری شنیدم که از پدرش مرحوم آقای حاج شیخ نقل می‌کرد: گاهی ما می‌دیدیم آسید اسماعیل صدر در حالی که عبا بر سر کشیده است، مخفیانه در درس مرحوم آخوند نشسته است. پولهایی هم به صورت غیر منضبط به اشخاص داده می‌شد. بعد از مدتها معلوم شد که آسید اسماعیل در درس مرحوم آخوند می‌آمد تا طلبه‌های فاضل را شناسایی کند و مخفیانه از طریق چند نفر واسطه به طلبه‌های فاضلی که شناسایی کرده بود، پول می‌رساند و از واسطه‌ها هم تعهد گرفته بود که نگویند از ناحیه آقای صدر است. جرعه‌ای از دریا ج۲ صفحه...

[شیخ محمدعلی خراسانی واعظ] در حرم شریف علوی با سید پیشوا، ابوالحسن موسوی اصفهانی روبرو گردید. شیخ به ایشان گفت: بیدار شو و نگو که من سید ابوالحسن هستم، زیرا که شیطان به دنبال فرصتی است و تلاش می‌کند که تو را بلغزاند و بیفکند. سید، لبخندی زد و از نصیحت و هشدار وی تشکر کرد. در این زمینه است که در بعضی اخبار آمده است که شیطان متعرض حضرت موسی شد. جبرئیل به شیطان گفت: وای برتو، این کلیم خداست. شیطان، علیه العنة الله، گفت: من کلیم الله را نمی‌شناسم، من پدرش را از بهشت خارج ساختم. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

نویسنده کتاب ماضی النجف و حاضرها، روایت کرده که مال فراوانی را نزد شیخ الطائفه انصاری آورده‌اند که حقوق شرعی بود. وی آن پول را شخصاً نزد فقیه علامه، شیخ محسن خنفر نجفی فرستاد زیرا که به آن نیازمند بود. شیخ محسن تنها پانزده قران از آن برداشت و گفت: نیاز من همین است. آنگاه بقیه را به شیخ انصاری بازگرداند. شیخ محسن، فردای آن روز و یا روز بعد از آن درگذشت و آن پانزده قران، خرج تجهیز وی شد. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

[شیخ عباس قمی هیئتی بسیار متواضعانه داشت. آن چنان که برخی از مردم او را از عوام می‌پنداشتند. از جمله وی در سفری] به خراسان می رفت در حالی که بعضی از روستاییان عراقی که به زیارت امام رضا می‌رفتند، در ماشین [همسفر] بودند [تصور نمی‌کردند که او یکی از علماء است. لذا] و در طول راه از شیخ می‌خواستند که برای آنان نان و میوه و چیزهای دیگر خریداری کند زیرا گمان می کردند که شیخ از عامه مردم است. [زوار عراقی] در مشهد، به دیدار مرجع بزرگ دینی حضرت سید حسین قمی رفتند. آنان بر سید سلام کرده در گوشه‌ای نشستند در حالی که مجلس پر از اهل علم و دیگران بود. پس از آن که در جای خود قرار گرفتند سید و همه اهل مجلس را دیدند که برای استقبال از شخصی که وارد می‌شد، بر پای ایستادند، نگاه کردند و دیدند که وی همان همسفرشان، شیخ عباس قمی، می‌باشد. آنان از شرمندگی به سرعت خارج شدند بطوری که با سید نیز خداحافظی ننمودند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 164 با...

[شیخ حسین حلی] نجفی فقیه بزرگواری بود که شاید فقیه‌ترین فرد دنیا بوده. اما همانند یک طلبه دینی دور از عالم زعامت و ریاست زندگی می‌کرد و به تدریس بعضی از فضلاء در مسجد شیخ طوسی اکتفاء می‌کرد،‌ که بیشتر آنها به مراتب عالی دست یافتند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

[پس از جراحی چشم آسید ابوالحسن اصفهانی] ملک فیصل اول، محمد مهدی جواهری شاعر و خالد الزهاوی را برای عیادت از آیت الله العظمی سید ابوالحسن موسوی فرستاده بود. جواهری درباره ‌این دیدار می‌گوید: من و خالد، به آنچه به کوچه‌ای شبیه بود، رسیدیم، آنجا که خانه‌ای کهنه وجود داشت که به هیچ صورت با خانه‌های اطراف آن فرقی نداشت. خانه‌ای معمولی که به فکر بیننده آن نمی‌رسید که این خانه، منزل این شخصیت بزرگ، سید ابوالحسن باشد. خالد، بشدت تعجب کرد، گویی منتظر بود که کاخ بلندی را از نوع خانه‌های دینی در بغداد، مشاهده نماید، اما با تعجب خانه کوچکی را دید که نه نگهبانی بر در آن بود و نه خدمتکاری که در خدمت این عالم جلیل القدر باشد. در را به آهستگی زدیم، مردی سالخورده با چهره‌ای بزرگوارانه خارج شد و بر ما سلام کرد. به وی خبر دادیم که از سوی عالیجناب ملک فیصل نزد سید آمده‌ایم تا حالش را بپرسیم و از سلامت چشمان گرامیش جویا شویم. ما را به نشستن فرا خواند و ما فقط حصیر تمیزی در حیاط خانه دیدیم که بالش سبکی از پنبه و متکای نازکی بر روی آن بود. پلکان با پله‌های کوتاهی به طبقه دوم وجود داشت، جایی که محل استقرار سید بود و در واقع طبقه‌ای بوده که تنها اندکی بالاتر از زمین قرار داشت. چند لحظه بعد، سید به آهستگی پایین آمد، درحالی که یکی از چشمانش، پانسمان شده بود... گفتم: ما از سوی عالیجناب ملک فیصل به خدمت شما آمده‌ایم، وی برای شما سلامت آرزو می‌کند...

زمانی که شیخ [محمد حسن نجفی معروف به صاحب جواهر] در نجف اشرف تحصیل می‌کرد، یکی از علمای ایران به نجف آمد و به هر طلبه‌ای یک تومان داد. شیخ از گرفتن پول خودداری نمود و گفت: من امروز بیش از دو ریال احتیاج ندارم و آماده نیستم که از حقوق شرعی برای روزهای آینده چیزی بردارم. سرانجام آن [عالم] یک تومان را خرد کرد و دو ریال به [شیخ محمد حسن] داد. منبع: کتاب داستان‌ّهایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 185 با اندکی...

شیخ رضا همدانی از مراجع تقلید در نجف اشرف و از فقهای بزرگ بوده و کتابهایش همچنان در طلیعه کتب فقهی، مورد توجه علما و متعلمان می‌باشند. وفاتش در سال 1322 بوده است. یکی از مقلدینش در مجلس درس نزد وی آمد در حالی که پنجاه لیره عثمانی،حقوق شرعی به همراه داشت. به او دستور داد آنها را به علمای متصدی پرداخت حقوق ماهانه طلاب علوم دینی بدهد. یکی از طلاب از او پرسید چرا آنها را نمی‌گیری در حالی که بسیار نیازمند هستی؟ گفت: خرج خانه ما در هر روز دو پول است. و پسرم نزد ساعت سازی کار می‌کند و روزی یک پول به او می‌دهد و آن را برای لباسهایش پس‌انداز می‌کند. و من هر وقت برای چراغ نفت نداشته باشم به مسجدی نزدیک منزلمان می‌روم و در آنجا مطالعه می‌کنم. و اگر من پول را بگیرم سبب تغیر شیوه زندگی و توسعه بر خانواده‌ام می‌شوم و هر گاه به آن عادت کنند و مدتی از آنها قطع شود، نعمتهای خدای سبحان در نظرشان کوچک می‌گردد. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

شیخ میرزا حبیب الله رشتی از بزرگان فقها و مدرسان شیعه بوده است. شیخ آقا بزرگ طهرانی می‌گوید: در نهایت ورع و تقوا و زهد نسبت به حطام دنیا بود. نفسی سلیم و نیتی پاک داشت و بسیار بی‌تکلف بود. بطور کامل از ریاست دوری گزید و نپذیرفت کسی از وی تقلید کند زیرا که در فتوا و شدت احتیاط در آن بسیار تورع می نمود. وجوه مالی بر عهده نگرفت و آنها را از کسی نپذیرفت. هزینه زندگیش، هنگام حیات پدرش، از سوی او می‌رسید و پس از وفاتش برادرانش او را برای تقسیم اموال و املاک فراوان، دعوت نمودند و هنگامی که جدال و دعای آنان را برای ان اموال مشاهده کرد ، از آنان روی گردانید و به سوی نجف مراجعت نمود و از استحقاق خود، صرفنظر کرد و وسیله معاش وی به مدت هفت سال قطع شد و در این مدت آنچه را که خود و خوانواده‌اش داشت، به فروش رسانید و هرچه را که قادر بود، قرض گرفت تا آنجا که بعضی روزها از خرید آب، عاجز می‌ماند... و اما عبادتش، گفته‌اند که از زمان رسیدنش به سن تکلیف، هیچگاه هنگام طلوع فجر، در خواب نبوده و فرایض پدرش را سه بار قضا نموده بود. و سید حسن صدر گفته است: بسیار با احتیاط بود و دائم العباده، بر سنتهای شرع مواظبت داشت و بسیار نماز می‌خواند و خاموشی می‌گزید، دائماً و حتی در سفر، در حال عبادت بود. در همه عمر و حتی در اوقات خارج شدن به سوی درس، به عبادت اشتغال داشت، درجه والایی از زهد داشته پیوسته به حال طهارت بود. صدها تن از علما، از محضر وی فارغ التحصیل شدند و در زمان او تدریس کسی از وی شاملتر نبوده، تدریسی عام داشت که اصناف علما را در بر می‌گرفت. در سال 1312 در نجف اشرف وفات یافت، خدایش بیامرزد. ...

گویا سال 1296 شمسی هجری و سومین سال جنگ بین المللی اول بود که چون سال پیشش باران نیامد، در آن سال قحطی سختی شد و همان سال است که در تهران به نام سال «دمپختک» معروف است.
در آن سال با سعی و اهتمام پدرم و دیگر خیرخواهان تربت، محلی درست شد که در آن جا از انواع حبوب، آن چه میسر می‌شد از گندم و جو و ماش و ارزن و عدس و مانند اینها، در دیگهای بزرگی آش می‌پختند.
و همه روزه پدرم شخصا از اول صبح بعد از آن که از زمان صبحش فارغ می‌شد به آن محل می‌رفت و تا یک ساعت بعد از ظهر که موقع نماز ظهر و عصرش فرا می‌رسید، مراقب بود تا آشها پخته می‌شد و مردم ظرف می‌آوردند و می‌گرفتند و می‌رفتند...

در مدت سه شبانه روز یک هزار و بیست جنازه را از مرد و زن و کودک با آداب شرعی و رعایت همه احتیاطها به خاک می‌سپارند و به احوال بازماندگان آنها رسیدگی می‌کنند.
مردم که این وضع را می‌بینند در آنها حالت معنویت و توجه به خدا و درست کاری به وجود می‌آید، به طوری که پس از این واقعه بر سر تقسیم میراثها حتی یک مورد گفتگو در آن چند ده پیش نیامد.
مرحوم «سید حسین مسگر» که در آن مدت همراه پدرم بوده می‌گفت: حاج آخوند در آن سه شبانه روز نه غذا خورد و نه خوابید.
و همه آن فضا از عفونت چنان بود که کسی تاب نمی‌آورد. به همین جهت مردم دسته دسته عوض می‌شدند…
در آن زمان درست به یاد ندارم که رئیس الوزراء «حاج مخبر السلطنه» بود یا «مستوفی الممالک». هر کدام بودند، این خبر به تهران رسید و رئیس الوزراء در برابر زحمتی که ایشان کشیده بودند، تلگراف تشکری کرده بود.
مرحوم پدرم متعجب گشته بود که چرا تشکر می‌کنند. زیرا می‌گفت: این وظیفه دینی ما و واجب کفائی بود و اگر نمی‌کردیم همه گناهکار بودیم...

و مرحوم حاج آخوند به منبر رفت، یکی از همان منبرهای یک شب برای یک سال از موعظه و مسئله و روضه تا یا الله کشیدند و مدتها او را هم چنان سر پا نگهداشتند. هر کدام چیزی می‌گفتند و می‌پرسیدند و جواب می‌شنیدند و در او ابدا آثار خستگی و ملالت نمایان نبود.
کم کم مردم از مسجد بیرون رفتند به سوی خانه‌هایشان و از آن مردی هم که به دنبال ما آمده بود نشانی نبود. پدرم و من همچنان در مسجد ماندیم.
هنگامی که آخرین کس می‌خواست از در بیرون برود پدرم گفت یک نفر ما را به خانه‌اش ببرد و او برگشت و گفت بیایید به ما خانه ما…
اکنون شب از نیمه گذشته، پدرم از دیشب تا کنون چیزی نخورده و من نیز از ظهر که نهار خورده‌ام غذا نخورده‌ام، اما خستگی و بی‌خوابی، گرسنگی را از یادم برده است.
آن مرد دو گرده نان تافتون و یک بادیه ماست تازه که در خانه داشت برای ما آورد. نان تافتون را با ماست خوردیم و صاحبخانه برای ما رختخواب افکند که بخوابیم.
من از بس که ککها می‌گزیدند نتوانستم بخوابم. پدرم نیز نیم ساعتی یا بیشتر استراحت کرد.
و چون سحر نزدیک شد، برخواست، بیرون رفت و تجدید وضو کرد و آمد در تاریکی ایستاد نماز شبش را خواند…

روز آخر ماه اسفند بود، پدرم را به روستای «بوری آباد» که در شش کیلومتری جنوب تربت است و امامزاده‌ای دارد دعوت کرده بودند.
و رفته بود که برای عصر باز گردد.
نمی‌دانم در موقع رفتن برایش مال سواری آورده بودند یا نه، لکن شب فرا رسید و مادر من پای اجاق نشسته بود و برای شب عید برنج می‌پخت.
هوا برفی و توفانی شده بود، یعنی برف تند می‌بارید همراه با باد که در محل ما آن را «بیدم» می‌گویند، گویا همان بوران است و در چنین هوا، کسی که در بیابان باشد، غالبا تلف می‌شود. چون باد برفها را می‌پیچاند و آدمی راه خود را نمی‌بیند و از طرفی سرما او را خشک ساخته، از حرکت باز می‌دارد و تلف می‌شود.
من اضطراب مادرم را در آن ساعتها فراموش نمی‌کنم، تا آنکه هوا تاریک شد و قدری از شب گذشت. پدرم رسید، در حالی که نزدیک بود دندانهایش از سرما قفل شود...

بسیار واقع می‌شد که مردی که شب نخفته و اول طلوع فجر به مسجد رفته و نماز صبح و نافله و نمازهای دیگری را که همیشه در فواصل کارها می‌خواند، خوانده و یک ساعت منبر رفته و پس از منبر سه یا چهار درس گفته و نزدیک ظهر با دهان روزه به خانه آمده، می‌خواست اندکی بخوابد که در خانه را می‌زدند.
و گاه می‌شد که این، نیمه روز تابستان بود و ما می‌خواستیم جواب ندهیم تا این مرد اندکی استراحت بکند که ناگهان خودش عبایش را روی صورتش کشیده بود که بخوابد، عبا را پس می‌زد و می‌گفت: ببینید کیست؟...

پیش می‌آمد که گاهی بعد از نیمه شب در خانه‌ی ما را می‌زدند و ما با وحشت از خواب بیدار می‌شدیم، می‌دیدیم کسی است از خانه‌ای آمده و می‌گوید فلانی در حال احتضار است، آقای حاج آخوند به بالینش بیایند. [حاج آخوند] فورا، بی ‌تامل و بی کمترین اکراه مانند پرنده‌ی سبکبالی برمی‌خاست وضو می‌گرفت و می‌رفت.
بسا می‌شد که ما او را تا شب دیگر نمی‌دیدیم. زیرا همان جا یا در مسجد نماز شبش را می‌خواند و برای نماز صبح به مسجد می‌رفت و از آنجا برای مراسم دفن به گورستان می‌رفت و دوباره برای نماز ظهر و عصر به مسجد می‌رفت و بسا که هنگام عصر نیز مجلس روضه‌ای یا کار دیگر داشت، تا به هنگام مغرب که برای ادای نماز مغرب و عشا به مسجد می‌رفت و پس از دو ساعت که معمولا نمازها و منبری که می‌رفت طول می‌کشید، به مجلس روضه بازماندگان همان متوفی و پس از آن به مجلس دیگر می‌رفت و در حدود ساعت چهار از شب گذشته به خانه باز می‌گشت.
در حالی که بی سحری روزه گرفته و تا آن ساعت هنوز افطار نکرده بود...

حجة ‌الاسلام و المسلمین جناب آقای بیگدلی نقل کردند که حضرت آیة‌الله حاج شیخ مرتضی حایری (ره) فرمودند که یکی از شبها زنی به در منزل مرحوم ابوی ایشان آمده اظهار داشته که گرفتار فقر و بیچارگی [هستم] و از سرما هم در امان نیستم. نوکر آقا می‌گوید برو فردا بیا تا به کارت رسیدگی شود. در این بین صدای اینها به گوش حضرت آقای حاج شیخ (ره) می‌رسد. خادم را صدا می‌زند و می‌فرماید چه خبر است؟ می‌گوید: چیزی نیست شما استراحت کنید. ایشان دست برنداشته می‌فرمایند کیست؟ می‌گوید: زنی است چنین و چنان. می‌گوید آن مرد الهی از رختخواب برمی‌خیزد و مقداری غذا و ذغال برداشته با خادم همراه زن به خانه‌اش می‌روند و رسیدگی به کارش می‌نمایند. قبل از این هم به خادم فرموده بودند که اگر این زن واقعا چنین باشد و امشب از سرما و گرسنگی در امان نباشد، چه جواب خدا را خواهی داد.[1] «برگ سبز» تحفه درویش [1]- شرح زندگانی حضرت آیة الله مؤسس و فرزند برومندشان آیة الله شیخ مرتضی حائری ص...

برای حاج آخوند هیچ تفاوت نداشت که آنکه وی را دعوت می‌کند خان یا شاهزاده یا تاجر ولایت باشد، یا فقیر پینه دوزی که در گوشه‌ای از کوچه‌های پایین شهر در کلبه فقیرانه زندگی می‌کند.
دعوت همه را یکسان می‌پذیرفت و واجب می‌دانست که برود و احکام خدا را به گوش آنها برساند.
اگر دردمند و غمزده‌اند آنها را دلداری بدهد و اگر سرکش‌اند، آنها را موعظه کند و از عقوبت خدا بترساند و اغنیا را وا دارد که وجوه شرعیه خود را بدهند و از آن محل به فقرا کمک برساند و خود او واسطه‌ای باشد که مأمور است این وظایف را انجام بدهد و پاداش خود را فقط این بداند که خدا از او راضی باشد.

کارهای ثابتش خواه در شهر یا در هر روستا که می‌رفت این بود که نماز صبح و نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا را در مسجد به جماعت که او امام بود، با تأنی خضوع و خشوع و قرائت صحیح واضح و آشکار، بی آنکه در قرائت ادای عربها را در آورد، می‌خواند و پس از هر سه نوبت نماز، مدت یک ساعت تمام به منبر می‌رفت.
قسمت اول منبر، بیان چند مسئله از مسائل دینی بود.
قسمت دوم موعظه.
قسمت سوم روضه و غالبا به سبب شدت احتیاط از روی کتاب می‌خواند...

زمانی که در شهر بود بعد از نماز و منبر صبح معمولا سه یا چهار درس می‌گفت، گاهی در همان مسجد و گاهی در حجره‌ی مدرسه.
و در آن اثنا ارباب رجوع را نیز می‌پذیرفت و جواب آنها را می‌داد و اگر پولی می‌خواستند و استحقاق شرعی داشتند به آنها کمک می‌کرد.
این سه وعده نماز در مسجد با سه منبر، برنامه‌های همیشگی در شهر و ده و حضر و سفر، و حتی اگر نمی‌شد به مسجد برود، در خانه بود...

آقا محمد علی كرمانشاهی از علمای بزرگ نجف اشرف، در سفری كه به ایران می‌رفت در كرمانشاه چند روزی ماند. عده‌ای اصرار داشتند كه مردم شهر از مسائل دینی بسیار عقب هستند و احتیاج به روحانی دارند، شما بمانید و ایشان قبول نمی‌كردند. آخر الامر بنا شد چند وقتی بمانند و بررسی كنند، اگر وظیفه شرعی تشخیص دادند برای همیشه اقامت كنند. بالاخره به این نتیجه رسیدند که وظیفه است در کرمانشاه بمانند. برای موفقیت در تبلیغ شرایطی را معین کردند. از جمله این كه چون مردم شهر عادت به نماز نداشتند، بنا شد ایشان نماز جماعت بخوانند، اما به شرطی این که از هر خانواده یك نفر شركت كند. شبی بین دو نماز پیرمردی دستش را به طرف آسمان بلند کرد و با سوز و گدازی گفت: خدایا قبول نكن كه زوره! کسی که بغل دست او نشسته بود از او پرسید قضیه چیست؟ جواب داد قرار بود از هر خانه یکی به مسجد بیاید اما امشب از خانه ما دو نفر را برای نماز آورده‌اند! “روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه” خاطراتی از عالم ربانی، مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی منبع:

مشروح مقاله

آیة الله سید عبد الهادی شیرازی از بزرگان نجف اشرف و از مراجع تقلید شهر بود. در اواخر عمر خویش بینائیش را از دست داد، و از این امر متاثر شد. شخصی او را دلداری داد، ولی وی در پاسخ او گفت: من برای از دست دادن بینائی‌ام، غمگین نشده‌ام، [بلکه سبب ناراحتی من این است که] بعضی افراد می‌خواهند نیاز خود را مستقیماً به مرجع بگویند و [الان نمی‌توانند مستقیما به من مراجعه کنند.] من از رسیدن به این افراد محروم شده‌ام. وی- که خدایش رحمت کند- در سال 1382ه.ق در نجف اشرف درگذشت و در همه مناطق شیعه، برای وی مجلس ترحیمی برپا گردید. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 75 با اندکی...

یکی از علمای بزرگ گفته است: نزد شیخ [مرتضی انصاری] رفتم و به او گفتم: سید فلانی ( که از فضلای روزگار بود) بسیار تنگدست است و همسرش بیمار می باشد، عنایتی به مساعدت وی بفرمایید. شیخ گفت: چیزی ندارم بجز مبلغی برای نماز و روزه استیجاری، پول دو سال عبادت به او می‌دهم. به او گفتم: وی فرزند یکی از خوانواده‌های محترم و بزرگ است و عادت به چنین کاری ندارد. علاوه بر این، تدریس می‌کند و این کارها با کار تدریس منافات دارد. شیخ اندکی به فکر فرو رفت و گفت: خودم دو سال عبادت را انجام می‌دهم، تو پول را بردار و آن را به او برسان… و چنین هم شد. داستان دیگری شبیه به این یک درباره‌ شیخ بیان کرد. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

شیخ علی خاقانی مخفیانه و هنگام شب به اهل علم و بعضی از خوانواده‌های سادات و مردم با عزت نفس، شخصاٌ و بدون واسطه رسیدگی و کمک می‌نمود و حقوق شرعی در تصرف وی باقی نمی ماند، بلکه در رساندن آنها به اهل و مستحقانش شتاب می‌کرد. گاهی خوراکیها را بر پشت خود به خانه بعضی افراد می‌برد و در این کار اشکالی نمی‌دید. اتفاق افتاد که شبی نگهبانان او را دستگیر کردند در حالی که بر پشت خود در عبایش گندم و برنج گذاشته بود تا آنها را به بعضی افراد از اهل علم برساند، که خبر این مطلب پراکنده شد. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 107 با اندکی...

یکی از ثروتمندان ایران برای زیارت به نجف اشرف آمد. و یک روز که باران به شدت می بارید، از میزبانش خواست تا وی را به نزدیک‌ترین مسجد ببرد تا در آنجا نمار بخواند زیرا که نمی توانست به حرم شریف برود. میزبانش او را به مسجدی برد که شیخ علی خاقانی در آن نماز می خواند. آن شخص توانگر شیخ علی را دید که عبای بسیار کم بهایی پوشیده که شایسته وی نبوده است. عبای گران قیمت خود را درآورد و آن را بر تن شیخ پوشاند. شیخ از وی به خاطر هدیه‌اش تشکر کرد و پس از پایان نماز، شیخ از یک بازرگان عبافروش که پشت سر وی نماز می‌خواند، درباره قیمت آن عبا پرسید. وی را از قیمتش آگاه کرد. سپس از او درباره قیمت عبای خودش (که بریم بود) سؤال کرد و آن را نیز به شیخ گفت. معلوم شد که آن عبای گران قیمت مثلاٌ برابر با سی عبا می‌باشد. آن را به وی داد و به او دستور داد که فردا سی عبا با خود بیاورد. هنگامی که عبا هارا آورد، آنها را میان فقرا تقسیم نمود و یکی از عباها را به پسرش شیخ حسن داد و خود شیخ با همان عبای قبلیش باقی ماند. روز دوم، آن شخص توانگر آمد و از شیخ درباره عبا پرسید. گفت: پوشاندن سی نفر از پوشاندن یک نفر، بهتر است. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 108 با اندکی...

یکی از سادات در نجف اشرف او را بدگویی می‌نمود و پیوسته وی را می‌آزرد و با این وجود، شیخ، اموال و مساعداتی را برایش می‌فرستاد. روزی به شیخ خبر دادند که شخص بدگو بدهکار شده و طلبکاران با مطالبه آن بر او سخت گرفته‌اند. شیخ آنها را بجای وی پرداخت نمود و گفت: پروردگارا، تو می‌دانی که این سید بدون سبب به من بدی می‌کند و من برای رضای تو بر خلاف هوای نفسم، به او کمک رسانده‌ام. شیخ، به امامش حضرت موسی ابن جعفر اقتدا کرده است، زیرا که خطیب بغدادی روایت نموده که در مدینه مردی بود که ابوالحسن موسی را اذیت می‌کرد و هر گاه او را می‌دید، به آن حضرت ناسزا می‌گفت و علی را دشنام می‌داد. یاران امام به آن حضرت می‌گفتند: بگذار تا این فاجر را بکشیم. حضرت آنان را از این کار نهی کرد و بشدت آنان را مانع شد. روزی درباره آن مرد پرسید، به آن حضرت گفتند که وی به کشتزار خود خارج شده است. حضرت به سوی او رفت و با الاغش وارد مزرعه‌اش گردید. آن مرد فریاد کشید با الاغت زراعت مرا پایمال مکن. امام کاظم همچنان با الاغ خود رفت تا به وی رسید و پیاده شد و نزد او نشست و با وی به گفتگو و خنده پرداخت و فرمود: برای زراعت خود چه مقدار هزینه کرده‌ای؟ dir="RTL"...

[شیخ محمدعلی اردوبادی] سراسر وجودش کار و تلاش برای اعلای کلمة الله بود. از جمله کار‌هایش این بود، که بعضی از نسخه‌های خطی کتاب‌ها را به خاطر تکثیر، نسخه برداری می‌نمود. مبادا که مانند بعضی از کتاب‌ها، با فقدان نسخه اصلی، نابود شوند. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

در شهر ما [نجف] کتابفروشی است به نام محمد کاظم که خدمت بزرگی به شیعیان نموده [است]. زیرا که با وجود امکانات اندکش، بسیاری از کتابهای ارزنده ما را به چاپ رسانده است. وی صفت دیگری دارد و آن اینکه در داد و ستد درستکار بوده و به حقوق دیگران، تجاوز نمی‌نماید. یکبار درباره این راز موفقیت از او پرسیدم، وی به تفصیل برای من توضیح داد و من دریافتم که اردوبادی نقش بزرگی در این توفیق ارزنده داشته است. زیرا که کتابهای خطی را برای وی می‌آورده تا آنها را به چاپ برساند. علاوه بر این، نزد مرجع شیعه، مرحوم آقا سید ابوالحسن موسوی می رفته تا رساله های عملی ایشان را تحویل گرفته تا آنها را برای چاپ به کتبی بدهد تا آنها را چاپ کند و از این راه درآمدی برای تأمین هزینه کتابهای دیگر به دست آورد. [مقصود این است که سود چاپ کتابها را به مصرف خودش نمی‌رساند بلکه در راه تکثیر نسخ کتابها بوده که پیش از این جریانش گذشت.] محمد کاظم می گوید: بالاترین استفاده‌ای که اردوبادی از من می‌برد، این بود که گاهی بیست فلس به او قرض می‌دادم تا به حمام برود. منبع: کتاب داستان هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

آیا می‌دانید که امام [شیخ محمدجواد] بلاغی به بغداد رفت و منزلی را در محله یهودیان کرایه کرد و درباره زبانشان [یعنی زبان عبری] از فرزندان آنان می‌پرسید. تا آنجا که آن را به خوبی فرا گرفت و پس از آن به سوی کتابهای آنان و نیز کتاب مسیحیان روی آورد و آنها را حرف به حرف مورد [مطالعه و] نقد قرار داد و آشکار نمود که آن کتابها تحریف شده [ایست]. و آنچه به نام تورات در دست یهودیان است غیر از توراتی است که خداوند بر پیامبرش حضرت موسی نازل فرموده. و کتابهایی که به نام انجیلها در نزد مسیحیان دیده می‌شوند، آن انجیلی نیست که خداوند، بر پیامبرش حضرت عیسی فرستاده است. کتابهایی که شیخ محمدجواد بلاغی پس از این نوشت، حجتی هستند که پیروان این دو کیش را ملزم به پذیرش اسلام می‌‌نماید. [از جمله کتاب] رحلة مدرسیه (سفری آموزشگاهی)، الهدی الی دین الله (هدایت به سوی دین خدا) و دیگر کتابهایش را مطالعه نمایید. حرزالدین گفته است: [شیخ محمدجواد بلاغی] به شریعت و دین پاک اسلام، بلکه به همه انسانیت، با قلم و زبان و با همه توانش خدمت کرد. و موضعگیری افتخار آفرینش در برابر مادیگرایان و طبیعیّون، موضعگیری [و] مبارزه‌ای شکوهمند بود، تا آنجا که شبهات فاسد آنان را نابود ساخت و خرافات گمراه کننده آنان را تار و مار نمود و حجت را بر آنان تمام ساخت. وی به جز زبان عربی، به بعضی زبان‌های دیگر، که فهم انجیلها و تورات آنان بر آنها متوقف بود، نیز آشنایی داشت تا بدعتهای آنان را در تألیفاتشان...

یکی از زائران امیر المؤمنین، مقدس اردبیلی را در راه خود دید اما او را نمی‌شناخت. آن زائر دنبال کسی می‌گشت تا لباسهایش را برایش بشوید. پس به مقدس اردبیلی گفت: لباسهایم را ببر، آنها را بشوی و بیاور. مقدس اردبیلی لباسها را برد، شست و آنها را باز آود. یکی از حاضران مطلب را متوجه شد و آنان به سرزنش آن زائر و انتقاد از وی پرداختند. مقدس اردبیلی گفت: چرا... مگر چه اتفاقی افتاده است که او ر سرزنش می‌کنید؟ حقوق مؤمن بر من خیلی بیشتر از این است. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی...

وقتی به آیت الله حکیم خبر دادند جمعی از زائران ایرانی را که قاچاق آمده‌اند دستگیر نموده و برای هر کدام پنج سال زندانی بریده‌اند و برای رئیس آنها‌ها پانزده سال. ایشان پسرشان سید مهدی را از بغداد احضار می‌کنند و می‌گویند: این زائران باید آزاد شوند. با مشکلات بسیاری کار انجام می‌شود و زائران خدمت ایشان می‌رسند. ایشان گریه می‌کند و پیشانی پسرشان را می‌بوسند و می‌گویند دو شب است نخوابیده‌ام، اگر زن‌ها و بچه‌های این‌ها فاسد شوند من چه کنم؟! رحمت خدا بر این فقیهان که به راستی در عصر غیبت غمخوار دوستان اهل بیت علیهم السلام و کافل ایتام آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین هستند. ما سمعت ج۲...

[آیة الله وحید خراسانی نقل کردند] وقتی پسر آیة الله خوئی در میان راه کربلا و نجف کشته شد. فکر می‌کردیم چطور به ایشان خبر دهیم. قرار بر این شد وقتی برای جلسه استفتاء می‌رویم، [اول] مرحوم حاج شیخ عبدالحسین واعظ‌زاده روضه بخواند و [ضمن روضه به کشته شدن پسر ایشان] اشاره کند. همین کار انجام شد بالاخره [آیة الله خوئی] فهمیدند. [ابتدا] چند دقیقه‌ای سر به زیر افکندند، بعد سر بلند کرده گفتند بقیه استفتائات را بیاورید. منبع: ما سمعت ص95 با اندکی...

شیخ حبیب آل ابراهیم در یکی از سفرهایش به سوریه سوار قطار شد و شخص دیگری همسفر وی بود. میان همراه وی و یکی از رؤسای عشایر لبنان جدالی درگرفت که شیخ را داور قرار دادند. [شیخ هم به خوبی به اختلاف آنان فیصله داد]. آن رئیس از شیخ حبیب خوشش آمد و با اصرار از او خواست که میهمان وی گردد و از رفتن به مقصدی که داشت خودداری نماید، او نیز این درخواست را پذیرفت. رئیس عشیره، افراد عشیره را جمع کرد و از آنان خواست تا شیخ را مورد احترام قرار دهند. هر کدام از آنان گوسفندی به عنوان هدیه برای شیخ می‌آوردند. ساعتی نگذشت که مجموع هدایای جمع آوری شده برای شیخ حبیب، گله‌ی گوسفند شد. صبح روز بعد، شیخ، آن گوسفندان را به یکی از آنان داد و از او خواست تا آنها را بفروشد و با پول آن مسجدی در همان آبادی بنا کنند. منبع: کتاب داستان‌ّایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 211 با...

عظمت سید محمدباقر قزوینی هنگامی متجلی شد که در سال 1246 طاعون در عراق شیوع پیدا کرد. گفته‌اند که این طاعون تنها در نجف اشرف حدود چهل هزار قربانی داشته است و گاه در یک هفته هزار نفر می‌مردند. در این فاجعه، اقدامات بزرگوارانه فراوانی از سید نقل کرده‌اند. شیخ نوری می‌گوید: در آن ایام، از قوت قلب، همت بلند و کوشش و اقدام در انجام کارهای مسلمین و تجهیز امواتی که از حد شمارش خارج شده کارهای حیرت آوری از سید بروز کرد که دیگر علما توفیق آن را نداشتند. وی، خود به تجهیز همگان که بیش از چهل هزار نفر شدند، اقدام می‌نمود. اول صبح به حرم علوی می‌آمد و زیارتی مختصر بجای می‌آورد و در ایوان حجره متصل به در شرقی، سمت راست کسی که به صحن شریف وارد می‌گشت، می‌نشست و هر گروهی از آنان را برای امری از امور تجهیز تعیین کرده بود، نزد وی جمع می‌شدند. بعضی برای برداشتن جنازه‌ها، و برخی برای غسل دادن و عده‌ای برای دفن و گروهی برای طواف دادن آنها و غیره. آنگاه آنان را به دنبال کارهایشان می‌فرستاد و شخص شریف خود بر همه آنها نماز می‌خواند. در ابتدا هنگام صبح، ‌مردگان حدود بیست تا سی نفر بودند اما در یک روز تعدادشان به هزار نفر رسید و همه را به ترتیبی که در شرع مقرر شده بود تجهیز کرد بدون اینکه در مستحبات و آداب آن خللی وارد شود. همین که از نماز بر گروهی فراغت می‌یافت و جنازه‌ها برداشته می‌شدند، تعدادی دیگری را به جای آنها می‌گذاشتند و همچنان تا ظهر بر سر پا ایستاده بود. هر...

حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید عباس حسینی کاشانی به نقل از گروهی از چهره‌های مورد اعتماد نجف اشرف، داستانی شنیدنی ملاقات سفیر کبیر انگلستان با آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی را بدین صورت نقل کرد که بسیار آموزنده است. گفتند: «پس از پایان جنگ دوم جهانی یکی از تجار سرشناس و درستکار و نیکو کردار بنام آقای حاج مهدی بهبهانی که در بازار عراق و سوریه مورد احترام و اعتماد بود و در نجف و شام آثار خیریه بسیاری دارد، از سوی دولت وقت عراق و نخست وزیر آن نوری سعید، به محضر آیت الله اصفهانی شرفیاب شد و ضمن صحبت گفت: «حضرت آیت الله ! سفیر کبیر انگلستان قصد شرفیاب و تقدیم پیام دولت متبوع خودرا به حضرتعالی دارد.» آیت الله فرمود: «مرا با سفیر انگلستان چکار؟» و حاضر به دیدار نشد. آقای بهبهانی اصرار کرد که نپذیرفتن او صورت خوشی ندارد. آیت الله فرمودند: «به یک شرط او را می‌پذیرم.» پرسیدند: «آن شرط چیست؟» فرمود: «دیدار و گفتگو علنی و در حضور مردم باشد.» این مطلب مورد توافق قرار گرفت. پس از روشن شدن ساعت دیدار، آقای بهبهانی به بغداد اطلاع داد که می‌توانند شرفیاب گردند و آیت الله نیز از علمای بزرگ حوزه‌ی نجف، تجار و شیوخ و شخصیتهای برجسته‌ی عرب دعوت به عمل آورد که در ساعت مقرر حضور یابند. ...

مطلبی بود سراغش بودم تا فهميدم در كتابی است و آن كتاب در كتابخانه‌ای در سوريه است. رفتم به سوريه و به آن كتاب‌خانه مراجعه كردم و كتاب را جويا شدم و پيدا نمودم، ولی آن را برای مطالعه بيرون كتابخانه ندادند، لذاحدود 20 تا 25 روز پيوسته به كتابخانه می‌رفتم و مجموعه آن دوره كتاب را كه حدود بيست هزار صفحه بود مطالعه كردم، تا مطلب راپيدا كردم. روز آخر كه كتاب را تحويل دادم، مسئول كتابخانه گفت:آشيخ اين قدر خودت را در اين چند روز خسته كردی چی گيرت آمد؟ گفتم: آنچه را می‌خواستم در اين دوره كتاب پيدا كردم و به مقصود رسيدم. علاوه بر اين همه كتاب را هم حفظ هستم. گفت: چطور؟ كتاب را به دستش دادم و شروع كردم از حفظ به خواندن، چند صفحه‌ای كه خواندم مردك غرق در شگفت و تعجب شده گفت: آشيخ اگر بگويم معجزه كردی كه نمی‌شود پس بايد بگويم سحر كرده‌ای. گفتم: هر چه می‌خواهی بگو. منبع: ما سمعت صفحه...

در سال 1287 ناصرالدین شاه به عنوان سلطنت به عتبات عالیات می‌رود. او بارها می‌خواست به عتبات برود، ولی عثمانیها نمی‌خواستند که با عنوان سلطنت بیاید، بلکه می‌گفتند به صورت عادی بیاید.
تا اینکه میرزا حسین سپهسالار، سفیر ایران در عراق، مدتی در آنجا می‌ماند و محبت حاکم عثمانی را جلب می‌کند و سرانجام آنها با سفر ناصرالدین شاه موافقت می‌کنند.
یکی از اموری که در این سفر اتفاق افتاد، تغییر اذان کربلا و نجف به صورت اذان شیعی بود.
وقتی ناصرالدین شاه صدای اذان مطابق اهل سنت می‌شنود، دستور می‌دهد که اذان شیعه را بگویند و از آن به بعد در این دو شهر مطابق مذهب شیعه اذان گفته می‌شود.
در آن سفر یک بار ناصرالدین شاه (در هنگام اذان ظهر) در حرم امام حسین بود. اتفاقا فاضل اردکانی هم در حرم حضور داشت.
شاه خطاب می‌کند که اقامه جماعت کنند تا ما هم با ایشان نماز بخوانیم.
فاضل که بی اعتنا به دنیا و مافیها بود، می‌گوید: وضو ندارم.
ایشان به این مسائل اهمیت نمی‌داد که شاه است، یا بگوید که صبر کن تا بروم وضو بگیرم .

نقل کرده‌اند: وقتی میرزای شیرازی در سال 1287 به مکه مشرف می‌شود، شریف مکه مایل می‌شود که وقتی برای میرزا مشخص شود تا با وی ملاقات کند.
واسطه‌ای را پیش میرزا می‌فرستد که الآن وقت مناسبی است، هر وقت آقا حاضرند، ملاقات کنند.
میرزا می‌فرماید: به شریف بگو: «إذا رأیتم العلماء علی أبواب الملوک فقولوا بئس العلماء و بئس الملوک، و إذا رأیتم الملوک علی أبواب العلماء فقولوا نعم العلماء و نعم الملوک».
واسطه نزد شریف مکه بر می‌گردد و سخن میرزا را بازگو می‌کند. شریف مکه خوشش می‌آید و به دیدن میرزا می‌رود .

از مرحوم حاج آقا رضا صدر شنیدم که می‌گفت: در جلسه مجلس ختمی، شیعه و سنی حاضر بودند و میر حامد حسین هم در آن جلسه، آقا بود.
یکی از قاریان، قرآن را غلط می‌خواند. سنی ها تحقیر و تعییر می‌کنند که قاریان آنها، قرآن بلد نیستند.
به میر حامد حسین بر می‌خورد. نوکرش را صدا می‌زد که یک ورق کاغذ بیاور. نوکر یک ورق کاغذ می‌آورد و ایشان مطالبی می‌نویسد و به نوکر می‌دهد.
مضمون مطالب این بود که قاری عوام است و غلط خواندن او چندان اهمیت ندارد و سپس مواردی که عمر و یا یکی از خلفای دیگر که قرآن را غلط خوانده‌اند و در کتب سنی ها ذکر شده است، فهرست می‌کند.
و چون در آنجا جلسات ختم قرآن هم حدود دو ساعت طول می‌کشید، در این فاصله کاغذ را تکثیر می‌کند.
و وقتی آنها از جلسه بیرون می‌آمدند، به هر نفری یکی از این ورقه ها می‌دهد!

نقل کرده‌اند که یک وقت میر حامد حسین مطّلع می‌شود که در مدینه در کتابخانۀ یکی از علما اهل سنت نسخۀ منحصر به فرد کتابی که مورد احتیاج ایشان بود، موجود است.
ایشان با اصحاب و مریدهایش به مکه می‌رود و پس از انجام مناسک به آنها می‌گوید که شما مراجعت کنید؛ من باید مدتی در اینجا بمانم.
ایشان نزد آن عالم سنی می‌رود و نوکر او می‌شود و به او می‌گوید که چون من ناراحتی دارم، برای محفوظ ماندن از شرور لازم است که در جایی که قرآن و کتاب قرار دارد، بخوابم. لذا توافق می‌کند که ایشان در کتابخانه بخوابد.
در تمام آن مدت میر حامد حسین در نهایت تقیه رفتار و در حد اعلی برای آن عالم سنی نوکری می‌کرد؛ به گونه‌ای که حتی به بچۀ آن عالم رسیدگی و بغل می‌کرد و از این قبیل کارها که افراد محترم حاضر به آن نمی‌شوند،
منتها وقتی ایشان شبها برای استراحت به کتابخانه می‌رفت، آن کتاب را که مفصل هم بوده، جزء جزء استنساخ می‌کرد...

نماز گذاشتند، مسئله مبنایی است، مجتهدند… نماز گذاشتند، در نماز ۶۱ سال به مسلمانها… این روایت را، این داستان را، من در الغدیر تفصیلا نوشتم، مصادر عجیب و غریبی دارد این داستان. مشهور علماء این داستان را بیان کردند، معجم الادباء در کلمه سجستان این کلمه نقل کرده، می‌گوید: جمیع منابر مسلمین، جمیع حواضر مسلمین، یک جایی نمانده، مگر در ایران، سیستان، مگر در آنجا، در تمامی منابر، بعد از خطبه‌ها، بعد از جمعه‌ها، بعد از نمازها، در قنوتها علی بن ابی طالب را لعن می‌کردند، حتی در منبر مدینه و مکه علی بن ابی طالب را لعن می‌کردند. ۶۱ سال این مسئله ادامه پیدا کرده. زمخشری می‌گوید: ۷۵ هزار منبر معاویه تأسیس کرد برای لعن علی بن ابی طالب [به ما می‌گویند:] «شما دعوا را مصالحه کنید، یک طرفی بکنید». شما را به امیرالمؤمنین، یک نفر در کوچه برای شما هتک کند، تا روز مرگتان از او می‌گذرید؟! علی را مصالحه می‌کنید؟! می‌خواهید از حقوق علی بگذریم؟! ۶۱ سال قنوت مسلمانها، در کتابها موجود است، ۶۱ سال مسلمانها این نماز را خوانند، در قنوت این قنوت را خواندند: اللهم انی اشهد ان علی بن ابی طالب قد الحد فی دینک فالعنه. dir="RTL" style="margin-right:36.

آیة اللهشیخ جعفر کاشف الغطاء در شرایطی به ایران رفت که سفرش مورد نیاز بود، زیرا که بعضی از مرام‌ها فعال شده بودند به گونه‌ای که می‌رفت تا بر اجتماع چیره شوند، خصوصاً که بعضی از اولیای امور آنها را پذیرفته بودند. شیخ رفت و با هیئت حاکمه تماس گرفت و کتاب ارزشمند خود کشف الغطاء را در آنجا نوشت. وی در مجلس یکی از امراء به ایراد سخن پرداخت و گفت: هر گاه مؤمن چهل روز از خوردن حرام، پرهیز نماید، خداوند او را از خوردن غذای حرام، عصمت می‌بخشد. هنگام صبح، آن امیر به بعضی از مأمورانش دستور داد تا گوسفندی را به زور بگیرند. گوسفند را آورد و همه غذا را از آن تهیه کردند و شیخ از آن غذا خورد. پس از پایان شام، آن امیر به شیخ گفت: دیروز گفتید اگر مؤمن از حرام پرهیز کند خداوند او را از خوردن غذای حرام، حفظ می‌نماید. در حالی که همه آنچه خوردی، غذای حرامی بوده است. شیخ گفت: چگونه؟ امیر گفت: من به این مأمور دستور دادم گوسفندی را به زور بگیرد و او آن را آورد و هه‌ی غذا از همان گوسفند بوده است. شیخ اندکی تأمل نمود و سپس آن مأمور را احضار کرد و گفت: داستان چه بوده است؟ گفت: من به خارج از شهر...

آیة الله سید محمد حسن شیرازی مجدد در سال1287، در روزگار شریف عبدالله حسنی، در نهایت احترام و تعظیم موفق به حج خانه‌ی خدا شد و در منزل موسی بغدادی اقامت نمود. شریف از حضور وی با خبر شد و وقتی را برای ملاقات با وی تعیین نمود. فرستاده‌ای نزد وی آمد و این خبر را به اطلاع او رساند. آیة الله سید محمد حسن شیرازی در پاسخ گفت: هر گاه علما را بر در خانه پادشاهان دیدید بگویید: چه بد علمایی و چه بد پادشاهانی هستند و اگر پادشاهان را بر در خانه علما دیدید بگویید: چه نیکو پادشاهانی و چه نیکو علمایی هستند. هنگامی که آن فرستاده پاسخ وی را به شریف رسانید، خود برای دیدار با او شتافت. منبع: کتاب داستان‌هایی از نجف اشرف، صفحه‌ی 94 با اندکی...

شیخ نوری گفته است: ثقه صالح با تقوا، سید مرتضی نجفی برای من گفته است: در یکی از سالها، باران نیامد و زندگی بر مردم سخت شد و چهار پایان نیز وضع بدی پیدا نمودند. شیخ به همراه جمع فراوانی از زنان و کودکان، برای استسقاء خارج شد و من نیز همراه وی بودم. پس، همراه او به قبرستان معروف وادی السلام در خارج نجف رفتیم، وی نماز خواند و دعا کرد و ما آمین گفتیم و به در گاه خداوند نالیدیم. هنگامی که زمان بازگشت ما فرارسید، ناگهان عده‌ای از اهل تسنن از اهل بغداد، از کربلا آمدند که بعضی از قضات بزرگ و مفتیان و قاضی القضات که از سوی پادشاه روم در بغداد مقیم بوده و معزول شده، برای زیارت و وداع قبل از بازگشت، به نجف آمده بودند، همراهشان بودند. هنگامی که به نجف نزدیک شدند و آن اجتماع و سر و صدا و فریاد گریه کنندگان و نالندگان را شنیدند، موضوع را جویا شدند. علت را به آنان گفتند. آنها، به مسخره و انتقاد پرداخته از احتمال اجابت دعای رافضیان (شیعیان) که نزد آنان از اشرار هستند، تعجب کردند. کسانی که در مورد آتش از آنان می‌پرسند و می‌گویند (چرا کسانی که ما آنان را از اشرار می‌شمردیم، نمی‌بینیم، ما آنان را به مسخره گرفته بودیم، آیا چشمان ما آنان را نمی‌بیند.) به آنان گفته شد که اینها شیخی دارند که در طلب کردن و دعا نمودن پیشاپیش آنان است و امیدوارند که به دعای وی، سختی و گرفتاریشان برطرف شود. آنان به خنده و مسخره پرداختند و قاضی پیاده شد و دستور داد تا برایش فرشی گستردند و بر آن نشست و به کشیدن قلیان و ناسزا گویی به...