از سفارشات مولی امیر المؤمنین ـ‌روحی له الفداءـ به فرزندش گرامش سبط اکبر حسن مجتبی علیه السلام:

[الف] پس به راستی که دانا کسی است که: فَإِنَّ الْعَالِمَ

[1ـ] بشناسد آنچه می‌داند در مقابل آنچه نمی‌داند اندک است؛ مَنْ عَرَفَ أَنَّ مَا یعْلَمُ فِیمَا لَا یعْلَمُ قَلِیلٌ

[2ـ] پس بدین گونه خود را نادان بشمارد؛ فَعَدَّ نَفْسَهُ بِذَلِكَ جَاهِلًا

[3ـ] پس با شناخت نادانی خویش بر تلاش در جستجوی دانش بیفزاید؛ فَازْدَادَ بِمَا عَرَفَ مِنْ ذَلِكَ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ اجْتِهَاداً

[4ـ] پس پیوسته در جستجوی دانش می‌باشد؛ فَمَا یزَالُ لِلْعِلْمِ طَالِباً

[5ـ] و در کسب دانش راغب؛ وَ فِیهِ رَاغِباً

[6ـ] و از آن بهره می‌برد؛ وَ لَهُ مُسْتَفِیداً

[7ـ] و نسبت به اهل دانش فروتنی می‌کند؛ وَ لِأَهْلِهِ خَاشِعاً

[8ـ] به رأی و نظر خویش با چشم اتهام می‌نگرد (که شاید بر خطا رفته باشد)؛ وَ لِرَأْیهِ مُتَّهِماً

[9ـ] و از صمت (خاموشی از سخن بی جا) جدا نمی‌گردد؛ وَ لِلصَّمْتِ لَازِماً

[10ـ] از اشتباه پرهیز می‌کند (و از سرعت در قضاوت خودداری می‌کند و با احتیاط پیش می‌رود)[1]

[11ـ] و از آن شرمگین می‌گردد؛ وَ مِنْهُ مُسْتَحْییاً

[12ـ] و به خاطر این که نادانی خویش را ثابت دانسته، اگر با مجهولی روبرو شود، از (ندانستش تعجب نمی‌کند و از)) پذیرفتن آن امتناعی ندارد. وَ إِنْ وَرَدَ عَلَیهِ مَا لَا یعْرِفُ لَا ینْكِرُ ذَلِكَ لِمَا قَرَّرَ قَدْ قَدَّرَ بِهِ نَفْسَهُ مِنَ الْجَهَالَةِ[2]

[ب­] و به راستی که نادان کسی است که: وَ إِنَّ الْجَاهِلَ

[1ـ] با (همه‌ی) نادانی‌های (فراوانش) نسبت به شناخت دانش، خود را دانا می‌شمارد؛ مَنْ عَدَّ نَفْسَهُ بِمَا جَهِلَ مِنْ مَعْرِفَةِ الْعِلْمِ عَالِماً

[2ـ] و (تنها) به رأی و نظر خویش بسنده می‌کند؛ وَ بِرَأْیهِ مُكْتَفِیاً

[3ـ] از این رو پیوسته از دانشمندان دوری می‌کند؛ فَمَا یزَالُ مِنَ الْعُلَمَاءِ مُبَاعِداً

[4ـ] و بر آنان عیبجویی می‌کند و آنان را پست می‌شمارد؛ وَ عَلَیهِمْ زَارِیاً

[5ـ] و هرکس با او مخالفت کند خطا کارش می‌پندارد؛ وَ لِمَنْ خَالَفَهُ مُخَطِّیاً

[6ـ] و چیزی که دانش آن را ندارد گمراه کننده می‌داند؛ وَ لِمَا لَمْ یعْرِفْ مِنَ الْأُمُورِ مُضَلِّلًا

[7ـ] و اگر امری را که نمی‌شناسد بر او وارد شود آن مطلب را انکار و تکذیب می‌کند؛ وَ إِذَا وَرَدَ عَلَیهِ مِنَ الْأَمورِ مَا لَا یعْرِفُهُ أَنْكَرَهُ وَ كَذَّبَ بِهِ

[8ـ] و از روی نادانیش می‌گوید چنین چیزی را نمی‌شناسم و تصور نمی‌کنم که چنین باشد و گمان ندارم که اصلا واقع بشود، و اصلا چه زمانی چنین چیزی بوده است و این مطلب را نمی‌شناسم؛ وَ قَالَ بِجَهَالَتِهِ مَا أَعْرِفُ هَذَا وَ مَا أَرَاهُ كَانَ وَ مَا أَظُنُّ أَنْ یكُونَ وَ أَنَّى كَانَ

[9ـ] این (گونه قضاوتهایش) از روی اعتماد به رأی خودش است، و ذَلِكَ لِثِقَتِهِ بِرَأْیهِ

[10ـ] و نیز کمی اطلاع از نادانیش؛ وَ قِلَّةِ مَعْرِفَتِهِ بِجَهَالَتِهِ

[11ـ] پس پیوسته نظرش از اشتباهاتش ناشی می‌گردد؛[3] فَمَا ینْفَكُّ بما یرَى فِیمَا یلْتَبِسُ عَلَیهِ رَأْیهُ

[12ـ] و از آنچه که نمی‌شناسد برای درمان جهلش استفاده می‌برد؛ وَ مِمَّا لَا یعْرِفُ لِلْجَهْلِ مُسْتَفِیداً

[13ـ] و حق را انکار می‌ورزد؛ وَ لِلْحَقِّ مُنْكِراً

[14ـ] و در حیرت جهالت است؛ وَ فِی الْجَهَالَةِ مُتَحَیراً[4]

[15ـ] از طلب دانش استکبار می‌کند…[5]‏ وَ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ مُسْتَكْبِراً

متن حدیث:

فَإِنَّ الْعَالِمَ مَنْ عَرَفَ أَنَّ مَا یعْلَمُ فِیمَا لَا یعْلَمُ قَلِیلٌ فَعَدَّ نَفْسَهُ بِذَلِكَ جَاهِلًا فَازْدَادَ بِمَا عَرَفَ مِنْ ذَلِكَ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ اجْتِهَاداً فَمَا یزَالُ لِلْعِلْمِ طَالِباً وَ فِیهِ رَاغِباً وَ لَهُ مُسْتَفِیداً وَ لِأَهْلِهِ خَاشِعاً وَ لِرَأْیهِ مُتَّهِماً وَ لِلصَّمْتِ لَازِماً وَ لِلْخَطَإِ حَاذِراً وَ مِنْهُ مُسْتَحْییاً وَ إِنْ وَرَدَ عَلَیهِ مَا لَا یعْرِفُ لَمْ ینْكِرْ ذَلِكَ لِمَا قَرَّرَ بِهِ نَفْسَهُ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ إِنَّ الْجَاهِلَ مَنْ عَدَّ نَفْسَهُ بِمَا جَهِلَ مِنْ مَعْرِفَةِ الْعِلْمِ عَالِماً وَ بِرَأْیهِ مُكْتَفِیاً فَمَا یزَالُ لِلْعُلَمَاءِ مُبَاعِداً وَ عَلَیهِمْ زَارِیاً وَ لِمَنْ خَالَفَهُ مُخَطِّئاً وَ لِمَا لَمْ یعْرِفْ مِنَ الْأُمُورِ مُضَلِّلًا فَإِذَا وَرَدَ عَلَیهِ مِنَ الْأُمُورِ مَا لَمْ یعْرِفْهُ أَنْكَرَهُ وَ كَذَّبَ بِهِ وَ قَالَ بِجَهَالَتِهِ مَا أَعْرِفُ هَذَا وَ مَا أَرَاهُ كَانَ وَ مَا أَظُنُّ أَنْ یكُونَ وَ أَنَّى كَانَ وَ ذَلِكَ لِثِقَتِهِ بِرَأْیهِ وَ قِلَّةِ مَعْرِفَتِهِ بِجَهَالَتِهِ فَمَا ینْفَكُّ بِمَا یرَى مِمَّا یلْتَبِسُ عَلَیهِ رَأْیهُ مِمَّا لَا یعْرِفُ لِلْجَهْلِ مُسْتَفِیداً وَ لِلْحَقِّ مُنْكِراً وَ فِی الْجَهَالَةِ مُتَحَیراً وَ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ مُسْتَكْبِراً بحارالأنوار 74 222 باب 8 [اللَّجَاجَةِ مُتَجَرِّیاً] بحارالأنوار 74 205 باب 8 تحف‏العقول 73 كتابه إلى ابنه الحسن ع

چه نیکوست همگان خویش را با معیارهای امیر المؤمنین علیه السلام بسنجیم و بر اساس آن قضاوت نماییم!