چند گام به سوی یک تحقیق ساده
بزرگواری مشتاق به تحقیق، برای تحقیق راهنمایی می‌خواست. به مقتضای حال و مجال چند کلمه‌ای مختصر نوشتم. شاید همین چند کلمه مختصر، به عنوان یک راهنمای اولیه و ساده برای دیگران نیز سودمند افتد. لذا در صدد ثبت آن افتادم. چه بسا خداوند توفیقی داد و در آینده بسط و گسترش یافت.
البته «تحقیق» مباحث مهم و مفصلی دارد، از مباحث بنیادین تحقیق (تحقیق در تحقیق) تا مسایل فنی و کاربردی آن مانند تدوین طرح تحقیق و….
این مسایل بماند برای وقت دیگری. فعلا چند گام ساده برای آغاز یک تحقیق.
پیش از هر چیزی باید بدانید که کم و کیف یک تحقیق به وقت و همت بستگی دارد.
اینک از مراحل اولیه‌اش شروع می‌کنیم.

1.    مطالعه و خط کشیدن زیر جملات مهم 
2.    خلاصه گیری مطالب
3.    انتخاب عنوان مناسب برای مطالب برگزیده و ثبت آنها همراه با آدرس
4.    فیشهای دستی کاغذی (برای کسی که دیجیتال نیست و مرتب سازی فیشها با ۱- چینش دستی آنها یا ۲- شماره گذاری و یا ۳- استفاده از عناوین کلی و اصلی و فرعی) البته برنامه‌های کامپیوتری هم هست که همین فیش برادری کاغذی را دیجیتال کرده‌اند. خوب این یک قدم به طرف دیجیتالی شدن است.)
5.    اگر ثبت فایلی را انتخاب کنید، و به ذخیره ساده متون بسنده کنید به زودی با حجم عظیمی از متون در یک فایل یا فایلهای متعدد روبرو می‌شوید که خیلی گیج کننده و خسته کننده است. برای حل این مشکل باید سراغ ایجاد ساختار و طبقه بندی بروید، البته کاملا تدریجی. برنامه‌های زیادی با امکانات متفاوت برای دسته بندی وجود دارد که هر کدام معایبی و مزایایی دارند این برنامه‌ها مانند:

5.1.    وان نوت
5.2.    مایند مپر
5.3.    ویرایشگر ورد البته در نمایش طبقه بندی (نمایش اوت لاین یا برون نما) توجه داشته باشید که این حالت اصلا به درد چاپ نمی‌خورد. فقط برای تنظیم افکار و نوشته‌های خودتان به درد می‌خورد. به هر حال توی برنامه‌های دم دست بهتر از ورد چیزی نیست.
5.4.    …

6.    بازنگری دائم ساختارها و به روز رسانی طبقه بندی‌ها. این کار بسیار بسیار به عمق مطالعه، توانایی تجزیه و تحلیل مطالب و در نهایت قدرت طبقه بندی محقق بستگی دارد.
7.    سرفصلهای نسبتا کامل را تفکیک کرده و به تدریج تبدیل به مقالات کوچک و بزرگ کرده و آنها را مستقل سازید.
8.    هیچ وقت از تغییرات نترسید، به خصوص تغییرات کلی و بازنگری اساسی که لازمه‌اش آزمون و خطا و دوباره کاری دائمی است.
9.    موضوعات بنیادی و غیر بنیادی را تفکیک کنید.
10.    موضوعات کاربردی و غیر کاربردی را تفکیک کنید.
11.    وقت اولویت بندی موضوعات رسیده که خیلی هم مهم است. تصمیم بگیرید کدام موضوعات را بیشتر کار کنید و یا زودتر دست به کار آنها شوید.
12.    دورنگری در تحقیق زحمت کار را بیشتر می‌کند اما به تحقیق جامعیت می‌بخشد.
13.    اگر اهلی پیدا کردید حتما تحقیق جمعی را کلید بزنید.
14.    کار را با تحقیقات کوچک و زود بازده شروع کرده تا هم خستگی کمتر باشد و هم با دیدن نتیجه آن، اشتیاق به تحقیقات بزرگتر و عمیق‌تر، شدیدتر شود.
اینها گامهای بسیار کلی است که در نظر اولیه دیده می‌شود. اما مطالب دیگری هم در این کار دخیل است
أ‌)    مانند سلیقه و علاقه افراد
ب‌)    نوع موضوع 
ت‌)    نیاز و ضرورت
ث‌)    تجربه های خاص
ج‌)    و… 

این گامها برای کار جمع و جور، تقریبا کافی است. اما تحقیقات بزرگتر و فنی خیلی حرفهای دیگر دارد.
انشاء‌ الله در آینده میز «تحقیق» را می‌گشاییم با مباحثی مانند:

• تحقیق در تحقیق (تحقیق از منظر عقل)
• تحقیق در استنباط (تحقیق از منظر روایات)[1]
• اجتهاد در اجتهاد (تحقیق در استنباط احکام فقهی)[2]
• مباحث کاربردی تحقیق از قبیل طرح تحقیق، اجرای تحقیق، ارایه تحقیق و…

اشاره به مباحث میز «تحقیق» برای این بود که روشن شود آن چه به عنوان گامهای تحقیق گفتیم چه اندازه ابتدایی است.