در روایات متعددی زمان به شکل چهار گانه تقسیم شده است. توجه کنید:
تلاش کنید که زمان شما چهار (بخش) زمانی باشد:
زمانی برای خداوند (و) مناجات با او
و زمانی برای امر معاش
و زمانی برای همدمی و همنشینی با برادران مورد اعتماد و کسانی که عیب‌های شما را به شما بشناسانند و قلبا با شما یک رنگ باشند
و زمانی که در آن نفس را برای خوش گذرانی آسوده نمایید و به این زمان (خوش گذرانی) بر (انجام وظایف) سه بخش زمانی دیگر توانا می‌شوید.[1]
بر خردمند -تا زمانی که بر خردش مغلوب نگشته (هوا و هوس نور خردش را خاموش نکرده)- لازم است این که چند بخش زمانی داشته باشد:
زمانی که در آن با پروردگار عز و جل خود راز و نیاز کند
و زمانی که محاسبه نفس کند
و زمانی که در آن چه خدا با او کرده (و نعمتهایی که خدا به او داده) بیندیشد
و زمانی که نفسش را برای خوش گذرانی از حلال آسوده نماید. پس به راستی که این زمان (خوش گذرانی) برای (انجام وظایف) آن زمانهای دیگر مددکار است و موجب استراحت و آسودگی قلب می‌شود.[2]
چقدر سزاوار است به خردمند که در شبانه روز برای او چهار بخش زمانی باشد:
زمانی که در آن محاسبه نفس کند و بنگرد در شب و روز گذشته‌اش چه کاری به سود خود کرده و چه کاری بر زیان خود
و زمانی که در آن (دعا کند و) نیازش را به درگاه پروردگارش ببرد
و زمانی که در آن با برادران و افراد مورد اعتمادش که او را از عیوبش باز می‌دارند خلوت کند
و زمانی که نفسش را برای خوش گذارنی در آن چه نیکو و حلال است آسوده کند و واقعا این زمان (خوش گذرانی) بر زمانهای دیگر ترجیح داده می‌شود و به راستی که استراحت قلوب و آسودگی موجب فراوانی نیروی قلب می‌شود.[3]
سزاوار است برای خردمند -(البته) در زمانی که (هوا و هوس غلبه نکرده باشد و) خردمند باشد- برای او در شبانه روز چهار بخش زمانی باشد:
زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند
و زمانی که در آن محاسبه نفس کند
و زمانی که سراغ اهل علم برود، اهل علمی که او را در امر دینش یاری نمایند و برای او خیرخواهی کنند
و زمانی که نفسش را برای خوش گذارنی از امور دنیایی در آن چه حلال و نیکوست، آسوده نماید.[4]
هنگامی که شخص خردمند باشد، سزاوار است برای او در شبانه روز چهار بخش زمانی باشد:
زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند
و زمانی که سراغ اهل علم برود، اهل علمی که او را نسبت به امر دینش بینا کنند و برای او خیرخواهی نمایند
و زمانی که در آن محاسبه نفس کند
و زمانی که نفسش را برای خوش گذارنی از امور دنیایی در آن چه حلال است، آسوده نماید.[5]
بر خردمند لازم است که از چهار (برنامه در) زمان غفلت نورزد:
زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند
و زمانی که در آن محاسبه نفس کند
و زمانی که با برادرانش که صادقانه از عیوب نفسش خبر می‌دهند خلوت کند
و زمانی که نفسش را برای خوش گذرانی در آن چه که حلال و پسندیده است، آسوده کند. پس به راستی که این زمان مددکار برای سایر زمانهاست.[6]
بر خردمند لازم است که برایش زمانها(ی مختلفی) باشد:
زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند
و زمانی که در آن محاسبه نفس کند
و زمانی که در آن درباره (مخلوقات) ساخته خداوند بیندیشد
و زمانی که در آن امکان برطرف ساختن نیازهایش مانند خوردن و نوشیدن را فراهم آورد.[7]
بر خردمند لازم است که [چهار] زمان داشته باشد:
زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند
و زمانی که در آن محاسبه نفس نماید
و زمانی که در آن چه خداوند عز و جل با او کرده (از آفرینش یا نعمت‌ٔهای او) بیندیشد
و زمانی که نفسش را برای خوش گذرانی از حلال آسوده کند.[8]
[1]- فقه الرضا علیه السلام اجْتَهِدُوا أَنْ یكُونَ زَمَانُكُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَةً لِلَّهِ لِمُنَاجَاتِهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ الثِّقَاتِ وَ الَّذِینَ یعَرِّفُونَكُمْ عُیوبَكُمْ وَ یخْلِصُونَ لَكُمْ فِی الْبَاطِنِ وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِكُمْ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ السَّاعَاتِ- بحار الأنوار / ج75 / 346 /4
[2]- وَ عَلَى الْعَاقِلِ مَا لَمْ یكُنْ مَغْلُوباً عَلَى عَقْلِهِ أَنْ یكُونَ لَهُ سَاعَاتٌ سَاعَةٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَاعَةٌ یحَاسِبُ نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یتَفَكَّرُ فِیمَا صَنَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیهِ وَ سَاعَةٌ یخْلُو فِیهَا بِحَظِّ نَفْسِهِ مِنَ الْحَلَالِ فَإِنَّ هَذِهِ السَّاعَةَ عَوْنٌ لِتِلْكَ السَّاعَاتِ وَ اسْتِجْمَامٌ لِلْقُلُوبِ وَ تَوْزِیعٌ لَهَا
در بعضی از نسخ به جای توزیع، تفریغ یا تودیع آمده است.
محتمل است این فقره این گونه معنا شود: موجب قوت و تمرکز بیشتر قلب و توزیع (و تقسیم توانایی) برای اوست
[3]- وَ قَالَ ع: مَا أَحَقَّ بِاللَّبِیبِ أَنْ یكُونَ لَهُ أَرْبَعُ سَاعَاتٍ فِی النَّهَارِ سَاعَةٌ یحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ ینْظُرُ مَا اكْتَسَبَ لَهَا وَ عَلَیهَا فِی لَیلَتِهِ وَ یوْمِهِ وَ سَاعَةٌ یرْفَعُ فِیهَا حَاجَتَهُ إِلَى رَبِّهِ وَ سَاعَةٌ یفْضِی فِیهَا لِإِخْوَانِهِ وَ ثِقَاتِهِ الَّذِینَ یصُدُّونَهُ عَنْ عُیوبِهِ وَ سَاعَةٌ یخَلِّی فِیهَا بَینَ نَفْسِهِ وَ بَینَ لَذَّتِهَا مِمَّا یحْمَدُ وَ یحِلُّ وَ إِنَّ هَذِهِ السَّاعَةَ لَمَرْغُوبَةٌ عَلَى هَذِهِ السَّاعَاتِ الْأُخَرِ وَ إِنَّ اسْتِجْمَامَ الْقُلُوبِ وَ تَوْدِیعَهَا زِیادَةٌ فِی قُوَّتِهَا. معدن الجواهر و ریاضة الخواطر / 42
[4]- عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع عَنِ النَّبِی ص أَنَّهُ قَالَ: ینْبَغِی لِلْعَاقِلِ إِذَا كَانَ عَاقِلًا أَنْ یكُونَ لَهُ أَرْبَعُ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ سَاعَةٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یأْتِی أَهْلَ الْعِلْمِ الَّذِینَ ینْصُرُونَهُ فِی أَمْرِ دِینِهِ وَ ینْصَحُونَهُ وَ سَاعَةٌ یخَلِّی بَینَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیا فِیمَا یحِلُّ وَ یحْمَدُ. بحار الأنوار / ج1 / 131 / 22
[5]- قَالَ ص إِذَا كَانَ الْمَرْءُ عَاقِلًا ینْبَغِی أَنْ یكُونَ لَهُ أَرْبَعُ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ سَاعَةٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ- وَ سَاعَةٌ یأْتِی أَهْلَ الْعِلْمِ الَّذِی یبَصِّرُونَهُ أَمْرَ دِینِهِ وَ ینْصَحُونَهُ وَ سَاعَةٌ یحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یخَلِّی بَینَ نَفْسِهِ وَ لَذَّاتِهَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیا فِیمَا یحِلُّ. جامع الأخبار(للشعیری) / 181
[6]- رُوِی أَنَّهُ مَكْتُوبٌ فِی حِكْمَةِ آلِ دَاوُدَ حَقٌّ عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ لَا یغْفُلَ عَنْ أَرْبَعِ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ فِیهَا ینَاجِی رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ فِیهَا یحَاسِبُ نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یفْضِی إِلَى إِخْوَانِهِ الَّذِینَ یصْدُقُونَهُ عَنْ عُیوبِ نَفْسِهِ وَ سَاعَةٌ یخَلِّی بَینَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا فِیمَا یحِلُّ وَ یحْمَدُ فَإِنَّ هَذِهِ السَّاعَةَ عَوْنٌ لِتِلْكَ السَّاعَاتِ. بحار الأنوار / ج14 / 41 / 27
[7]- وَ عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ یكُونَ لَهُ سَاعَاتٌ سَاعَةٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یفَكِّرُ فِیهَا فِی صُنْعِ اللَّهِ وَ سَاعَةٌ یخْلُو فِیهَا بِحَاجَتِهِ مِنَ المَطْعَمِ وَ الْمَشْرَبِ
[8]- عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ یكُونَ لَهُ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ سَاعَةٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَاعَةٌ یحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ یتَفَكَّرُ فِیمَا صَنَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیهِ وَ سَاعَةٌ یخْلُو فِیهَا بِحَظِّ نَفْسِهِ مِنَ الْحَلَالِ. بحار الأنوار / ج68 / 323 / 7
در روایات متعددی زمان به شکل چهار گانه تقسیم شده است. توجه کنید:
تلاش کنید که زمان شما چهار (بخش) زمانی باشد:
زمانی برای خداوند (و) مناجات با او
و زمانی برای امر معاش
و زمانی برای همدمی و همنشینی با برادران مورد اعتماد و کسانی که عیب‌های شما را به شما بشناسانند و قلبا با شما یک رنگ باشند
و زمانی که در آن نفس را برای خوش گذرانی آسوده نمایید و به این زمان (خوش گذرانی) بر (انجام وظایف) سه بخش زمانی دیگر توانا می‌شوید...