تردیدی نیست که می‌توان ثواب اعمال را به دیگران هدیه کرد، خواه آن دیگری زنده باشد و خواه مرده.

همچنین تردیدی نیست که می‌توان دیگران را در برخی از اعمال خود شریک گردانیم، خواه شراکت در دعا باشد و خواه شراکت در سایر عبادات.

همچنین تردیدی نیست که می‌توان برخی از عبادات را به نیابت از دیگران انجام داد، خواه این نیابت همراه با اجرت باشد و خواه رایگان و فی سبیل الله.

روایات رسیده از اهل البیت علیهم السلام نیز بر همه امور یاد شده، مهر صحت گذاشته است.

هر چند این گونه اعمال ارزش خاص خودش را دارد، اما آن چه مهم است این است که آیا ثوابی هم نصیب شخص انجام دهنده عمل می‌گردد یا خیر؟

برخی از روایات در این زمینه را مرور می‌کنیم:

عبدالرحمن بن سنان گفت نزد امام صادق؟ع؟ بودم که مردی بر حضرت وارد شد. پس حضرت سی دینار به او عطا کرد تا از جانب اسماعیل (فرزند امام) حج به جا آورد و حضرت هیچ عملی از اعمال عمره تا اعمال حج را رها نکرد مگر این که بر آن مرد شرط کرد که همه این اعمال را انجام دهد. حتی بر او شرط کرد که از وادی محسِّر سعی را انجام دهد.

سپس فرمود ای مرد به خاطر این که اسماعیل مالش در این امر انفاق کرده است هنگامی که تو این عمل را برای اسماعیل انجام دهی، برای اسماعیل یک حج نوشته می‌شود، و(لی) به خاطر این که تو بدنت را خسته کرده‌ای برای تو 9 حج نوشته می‌شود.[1]

اگر در نیابت با اجرت، ثواب عمل این گونه باشد، قطعا در موردی که هدیه باشد و اجرتی در کار نباشد، ثواب بیشتری برای خود انجام دهنده در کار خواهد بود.

البته اجر چنین شخصی در روایات، مختلف نقل شده است. ممکن است اختلاف اجر، به خاطر اختلاف اخلاص شخص انجام دهنده باشد و ممکن است امور دیگری در بیان اختلاف اجر دخیل باشد.

در روایت دیگری این چنین آمده است:

به امام صادق؟ع؟ گفتم مردی از جانب دیگری حج به جا می‌آورد. برای او چه اجر و ثوابی است؟ فرمود برای کسی که از جانب مرد دیگری حج به جا می‌آورد اجر و ثواب ده حج است.[2]

به سخن دیگر اجر کسی که عمل برای او به جا آورده شده، هیچ گاه اجر عامل را کم نمی‌کند، بلکه همیشه اجر بالاتر به خود عامل داده می‌شود.

اما جالب‌تر این است که برای تمامی افرادی که آنان را در عمل خودت شریک می‌کنی، ثواب کامل نوشته می‌شود.

امام صادق؟ع؟ فرمود اگر هزار نفر را در حج خودت شریک کنی، البته که برای هر کدام از آنها اجر یک حج نوشته می‌شود، بدون این که از ثواب حج خودت کم گردد.[3]

حالا اگر عنوان دیگری هم بر عمل خودت منطبق باشد، بر حسب آن عنوان، اجر و ثواب اضافه می‌شود. توجه کنید:

امام صادق؟ع؟ درباره مردی که پدر و برادر و نزدیکانش را شریک در حجش می‌کند، فرمود: در این هنگام برای تو (که دیگران را شریک کرده‌ای) یک حج مانند حج آنان نوشته می‌شود و (علاوه بر آن) به خاطر صله رحمی که کرده‌ای اجر تو زیادتر می‌شود.[4]

حالا اگر کسی امام زمانش را شریک در اعمالش کند و با این شراکت، قصد صله رحم با پدر معنوی خودش، پیامبر؟ص؟ را داشته باشد، ثواب صله رحم با پیامبر؟ص؟ نیز بر ثواب عمل خودش افزوده می‌گردد.

اما در این میان ارزش انجام عمل از جانب صدیقه طاهره فاطمه زهرا سلام الله علیها، غوغاست. توجه کنید:

موسی بن قاسم گفت به امام جواد؟ع؟ گفتم: واقعا که می‌خواستم از جانب شما و پدر شما، طواف کعبه انجام دهم، (اما) به من گفته شد که از جانب اوصیاء طواف انجام نمی‌شود (و جایز نیست).

حضرت به من فرمود (این سخن درست نیست) بلکه هر چه می‌توانی (این گونه) طواف کن واقعا این کار جایز است.

بعد از سه سال (دوباره همین مطلب را نزد امام مطرح ساختم و) به حضرت گفتم به راستی که من از شما درباره انجام طواف از جانب شما و پدرت اجازه گرفتم و شما در این مورد به من اجازه فرمودی. پس به مقدار زیادی از جانب شما و پدرت طواف کردم.

سپس چیزی به دلم افتاد و به آن عمل کردم.

حضرت فرمود چه چیزی؟

گفتم یک روز از جانب رسول خدا؟ص؟ طواف کردم. حضرت (پس از شنیدن نام پیامبر؟ص؟) سه مرتبه فرمود صلی الله علی رسول الله. (بعد من ادامه دادم و گفتم) روز دوم از جانب امیرالمؤمنین؟ع؟ و روز سوم از جانب امام حسن؟ع؟ و روز چهارم از جانب امام حسین؟ع؟ و روز پنجم از جانب علی بن الحسین؟ع؟ و روز ششم از جانب امام باقر؟ع؟ و روز هفتم از جانب امام صادق؟ع؟ و روز هشتم از جانب پدرت موسی کاظم؟ع؟ و روز نهم از جانب پدرت علی بن موسی؟ع؟ و روز دهم ای آقای من از جانب شما طواف کردم. این افراد کسانی هستند که من به ولایت اینان دیانت خدا را به جا می‌آورم.

حضرت فرمود سوگند به خداوند که در این هنگام تدیّن به دینی داری که از بندگان جز آن پذیرفته نمی‌شود.

(سپس) به حضرت گفتم و گاهی هم از جانب مادر شما فاطمه؟عها؟ طواف می‌کنم و گاهی هم از جانب ایشان طواف نمی‌کنم. (نظر شما در این باره چیست؟)

حضرت فرمود از این طواف، خیلی انجام بده، چرا که ان شاء الله طواف از جانب فاطمه؟عها؟ برتر از آن طوافهایی است که تو (همیشه از جانب پیامبر؟ص؟ و ما) انجام می‌دهی.[5]

آری عمل به نیابت از فاطمه زهرا؟عها؟ برتر از همه اعمال است!

سخن را با حدیثی درباره یکی از شیعیان زیرک و زرنگ به پایان می‌بریم.

فضل بن هشام می‌گوید به من از حج فراوان کردن شخصی به نام محمودی خبر داده شد. پس از او پرسیدم چقدر حج به جا آورده‌ای؟ (از من پنهان کرد) و تعداد حج‌هایش را به من نگفت. و (به شکل کلی) گفت خیر فراوانی روزی شدم و حمد از آن خداست.

به او گفتم از جانب خودت حج می‌کنی یا از جانب غیر خودت؟

گفت پس از انجام حجة الاسلام (حج واجب) از جانب غیر خودم حج به جا می‌آورم.

(به این ترتیب که اول به نیابت و) از جانب پیامبر؟ص؟ حج به جا می‌آورم.

و (بعد) هر آن چه که بر این عمل خداوند به من پاداش می‌دهد، برای اولیاء خدا (یعنی اهل البیت؟عهم؟) قرار می‌دهم.

و (بعد) ثواب هدیه به اولیاء خدا را به مردان و زنان مؤمن می‌بخشم.

به او گفتم در (نیت) حجت چه می‌گویی؟

گفتم می‌گویم خداوند به راستی که من حج انجام می‌دهم برای رسول تو محمد؟ص؟ و پاداشی که از تو و از پیامبر؟ص؟ می‌گیرم برای اولیاء طاهرین تو که سلام بر آنان باد قرار می‌دهم و این ثواب خودم را به مردان و زنانی که به کتاب تو و سنت پیامبر؟ص؟ تو ایمان آورده‌اند می‌بخشم….[6]

چه خوب است از این روایات درس بگیریم و زیرکی امثال محمودی را به کار بندیم و در زمان‌ها و مکان‌های ویژه عبادت، مانند ماه مبارک رمضان، امام زمان‌مان را در کارهای خیرمان شریک کنیم و یا این که اعمال خیر را از جانب آن حضرت انجام دهیم!

و چه خوبتر که همه اعمال خیرمان را به نیابت از صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیها سلام انجام دهیم و ثواب آن را هدیه به همه معصومین؟عهم؟ و به خصوص امام زمان؟عج؟ فرجه نماییم و….

اگر فاطمه زهرا؟عها؟ و امام زمان؟عج؟ یک دعایی برای ما کنند، قطعا اثرش از هزاران هزار دعای ما برای خود ما بیشتر است.