پس از شناخت انواع حرکتهای شناختی شایسته است به پیشینه این حرکتها را در منابع وحیانی نگاهی بیفکنیم.

انواع حرکتهای شناختی در منابع وحی به خوبی مشاهده می‌شود.

برای پیدا کردن رد پای حرکتهای شناختی در روایات، در دو فصل از کتاب تفسیر امام حسن عسگری علیه السلام تحقیق بسیار کوتاهی شده است. این تحقیق گواه خوبی است بر غنای منابع وحی در این زمینه.

با تذكر به اين كه برخي از نكات مطرح شده، خارج از دائره‌ي توسعه شناختي است،  توجه شما را به این مطلب جلب می‌کنم.

ابتدا به نمونه‌هايي از سلاحهاي تهاجمي متنوع دشمن و چگونگي دفاع در مقابل آن اشاره مي‌كنيم.

الف) اسلحه‌ي دشمن

اسلحه‌ي اول دشمن ؛ چرب زباني (يريد أن يضله بفضل لسانه و بيانه أفضل)

اسلحه‌ي دوم دشمن؛ سرزنش ديني (يعيرونهم بدينهم)

اسلحه‌ي سوم دشمن؛ اتهام كوته فكري (يسفهون أحلامهم)

اسلحه‌ي چهارم دشمن؛ وسوسه

اسلحه‌ي پنجم دشمن؛ دام گذاري

ب) انواع حركتها

گشودن قفل شبهات از دلها

فاش كردن شبهات

آموزش نيازمندي‌ها

بيان حقايق به بهترين شكل (شكل واقعي حق)

نشان دادن باطل به زشت‌ترين شكل (شكل واقعي باطل)

بيان رسوايها و زشتي اهل باطل

بينا كردن نسبت به دامهاي شيطان

آموزش و شناساندن چگونگي ابطال حيله‌هاي دشمن

عدم سازش با دشمنان خدا

دلير ساختن و جرأت بخشيدن نيروهاي خودي

ياري دوستان خدا در مقابل دشمنان خدا

تقويت نيروهاي شيعه با فقاهت فقيه

فرياد رسي در مقابل حملات دشمن

دفاع از ايتام آل محمد علیهم السلام

شكست شياطين با رد وسوسه‌هاي شياطين

محكوم كردن ناصبيان

بستن مرزهاي مورد حمله‌ي دشمن

خنثي كردن دامهاي دشمنان

شكست دشمنان با براهين الهي

منهزم ساختن متجاوزين به دين

تسلط بر دشمنان ظاهري و باطني

و اينك به چند حديث از احادیثی که مستند عناوين فوق توجه نماييد:

امام حسن عسگري علیه السلام مي‌فرمايد پدرم از پدرانش علیهما السلام برايم حديث كرد كه پيامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: سخت‌تر از يتيمي كودكي كه از پدرش بريده شده يتيمي كسي است كه از امامش دور افتاده و توانايي بر رسيدن به امامش را ندارد و در گرفتاري‌هاي ديني از حكم خدا در حقش بي خبر است.

آگاه باشيد كه هر كس از شيعيان ما عالم به علوم ما باشد، اين شيعه‌ي جاهل به دين كه دسترسي به ما ندارد، يتيمي در دامن اوست، آگاه باشيد كسي كه اين جاهل را هدايت و راهنمايي كند و بياموزد در رفيق اعلي با ما خواهد بود.[1]

امام سجاد علیه السلام فرمودند: خداوند تعالي به موسي علیه السلام وحي كرد اي موسي مرا دوست بندگانم نما و بندگانم را دوست من نما، موسي فرمود اي پروردگارم چگونه اين كار را انجام دهم؟ خداوند فرمود نعمتهاي آشكار و پنهان مرا به ياد آنان آور، پس اگر يك بنده‌ي فراري را به در خانه‌ي من بازگرداني و يك گم كرده را به بارگاه من بازگرداني براي تو بهتر از صد سال عبادت كه در روز آن روزه بگيري و در شب آن به نماز بايستي.

موسي علیه السلام گفت اين بنده‌ي فراري كيست؟ فرمود گنهگار سركش، پرسيد گمراه از بارگاه تو كسيت؟ فرمود كسي كه امام زمانش را نشناسد يا بر اثر غيبت امام از او فراموش نمايد تو او را بشناساني و به ياد آوري، و كسي كه به راه دين جاهل است، دين و عبوديت خدا و راه كسب رضاي خدا را به بشناساني.

اميرالمؤمنين علیه السلام فرمودند اي دانشمندان شيعه ثواب بزرگ و پاداش زياد بشارت باد شما را.[2]

امام باقر علیه السلام فرمودند: دانشمند مانند كسي است كه در تاريكي شمعي دارد و راه را براي مردم روشن مي‌كند، پس هر كس كه شمع او را ببيند براي او دعا مي‌كند، همچنين با دانشمند مشعلي است كه تاريكي ناداني و حيرت را از بين مي‌برد، پس هر كسي كه اين مشعل براي او افروخته شد از حيرت رها مي‌شود و از جهل نجات مي‌يابد در نتيجه از آتش دوزخ آزاد مي‌شود، و خداوند در مقابل اين عمل او به ازاي هر مويي از كساني كه آنان را از دوزخ آزاد كرده است ثوابي بيشتر از ثواب صدقه‌ي صد هزار قنطار (واحد مال زياد است كه در اندازه‌ي آن اختلاف است) مي‌دهد كه…[3]

امام كاظم علیه السلام فرمودند: كسي كه دوست ما را در مقابل دشمن ما ياري نمايد و او را تقويت كند و شجاع نمايد تا بتواند به بهترين شكلي حق را كه برتري ماست اثبات نمايد و زشتي باطلي كه دشمنان ما براي محو حق ما اراده كرده‌اند آشكار كند، و در نتيجه‌ي آن بي‌خبران بيدار و حق جويان بينا شوند، و در بينايي دانشمندان بيفزايد، چنين شخصي را خداوند در بالاترين منازل بهشت جاي مي‌دهد، و به او مي‌گويد اي بنده‌ي من اي شكننده‌ي دشمنانم و اي ياور دوستانم كه برتري بهترين پيامبرم و شرافت برترين اوليائم را آشكار نمودي و با كساني كه با محمد صلی الله علیه و آله و علي علیه السلام دشمني كردند دشمني نمودي، همچنين با كساني كه از روي دوستي با دشمنان، نام دشمنان محمد و علي، و نام جانشينان آنان و القابشان را براي خود انتخاب مي‌كنند دشمني نمودي! خداوند اين خطاب الهي را به تمامي اهل قيامت مي‌رساند، پس هيچ فرشته‌اي و هيچ ستمگري و هيچ شيطاني باقي نمي‌ماند مگر اين كه بر اين شخص كه شكننده‌ي دشمنان محمد صلی الله علیه و آله است درود مي‌فرستند و دشمنان اين شخص را كه از دشمنان محمد صلی الله علیه و آله و علي علیه السلام هستند لعنت مي‌كنند. [4]

امام صادق علیه السلام فرمودند: دانشمندان شيعه‌ي ما سنگرداران ما در مرزي هستند كه شيطان و ياران قدرتمند و مكار او در آن مرز صف آرايي كرده‌اند، و از حمله‌ي آنان و تسلط شيطان و ياران خبيث او بر شيعيان ضعيف جلو گيري مي‌كنند. ^[5]

آگاه باشيد هر كس از شيعيان كه براي مرزباني به پا خيزد يك مليون برابر برتر از جهادگران با روميان و تركان اهل خزر مي‌باشد، زيرا اينان از دينِ دوستداران ما دفاع مي‌كنند و آنان از بدنهاي دوستداران ما.

امام رضا علیه السلام فرمودند: بهترين چيزي كه دانشمندان دوستدار و موالي ما براي روز فقر و احتياج و ذلت و مسكنتشان به پيش مي‌فرستند فرياد رسي بي‌چاره‌اي از دوستان ما در دنياست كه در دست دشمن ما كه دشمن خدا و رسول است گرفتار آمده است، هنگامي كه از قبرش برمي‌خيزد فرشتگان از لب قبر او تا قصر او در بهشت به صف مي‌ايستند و او را بر بالهايشان سوار مي‌كنند و شعار مي‌دهند خوش آمدي خوشا به حالت خوشا به حالت اي كسي كه سگان را از خوبان راندي و اي كسي كه براي امامان خوب تعصب داشتي! ^[6]

امام موسی بن جعفر علیه السلام به محمد بن حکیم فرمود: حقی که تو بر آن هستی برای مردم بیان نما و گمراهی که آنان بر آن هستند برای مردم بیان نما.[7]

این اشاره گذرا به اهميت حركتهاي شناختي در آينه‌ي وحي، اندکی از افق بلند دین در مسائل بنیادین معرفت را آشکار ساخت. مسلما نگاه دین به حرکتهای شناختی در گرو تحقیقی بس گسترده و عمیق در قرآن و روایات است که تحقیق مستقلی را می‌طلبد.