از منابع وحی استفاده می‌شود که تمامی امور تقدیر شده است. اما تقدیری که در محدوده اختیار انسان خدشه‌ای وارد نمی‌شود.
تردیدی نیست که اختیار بشر نامحدود نیست و در بسیاری از امور انسان هیچ اختیاری ندارد. از حرکتهای اتم‌های بدن گرفته یا حرکتهای کیهانی، همه و همه خارج از اختیار و حتی آگاهی انسان است. آمدن انسان به این دنیا و رفتن او از این عالم نیز به اختیار انسان نیست و…
اما مسلما آن چه مربوط به سعادت و کمال انسان است، در حیطه اختیار اوست. اوست که راه درست از نادرست را برمی‌گزیند، اوست که…
مرزبندی یاد شده در اختیار انسان، مستلزم این است که تقدیر دو حوزه داشته باشد، حوزه‌ای که آدمی نقشی در آن ندارد و حوزه‌ای که در ارتباط با اختیار انسان است.
اجل و زمان تعیین شده برای زندگی هر انسانی را خداوند مقدر می‌فرماید.
در بسیاری از روایات، رزق و روزی نیز همچون اجل و حتی بالاتر از اجل شمرده شده است. نتیجه این روایات این است که طلب انسان، نقشی در کم و زیاد شدن روزی او ندارد.
به برخی از این روایات توجه کنید.
قال رسول اللَّه صلّى اللّه علیه و آله: الرّزق یطلب العبد اشدّ طلباً من أجله.
روزی شدیدتر از اجل در پی بنده می‌آید.
عن النّبی صلّى اللّه علیه و آله انّه قال: لو انّ عبداً هرب من رزقه لاتّبعه رزقه حتّى یدركه كما انّ الموت یدركه.
اگر بنده‌ای از روزیش بگریزد، روزیش به دنبال او خواهد آمد تا او را پیدا کند، همچنان که مرگ (در پی انسان می‌آید و او را) پیدا میکند.
فَالرِّزْقُ مَقْسُومٌ وَ هُوَ یأْتِی ابْنَ آدَمَ عَلَى أَی سِیرَةٍ سَارَهَا مِنَ الدُّنْیا لَیسَ تَقْوَى مُتَّقٍ بِزَائِدِهِ وَ لَا فُجُورُ فَاجِرٍ بِنَاقِصِهِ وَ بَینَهُ وَ بَینَهُ سِتْرٌ وَ هُوَ طَالِبُهُ وَ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ یفِرُّ مِنْ رِزْقِهِ لَطَلَبَهُ رِزْقُهُ كَمَا یطْلُبُهُ الْمَوْتُ
روزی قسمت شده است و فرزند آدم هر راهی را پیش گیرد، باز هم روزی به او می‌رسد. نه تقوا و بندگی متقی زیاد کننده روزی است و نه معصیت گنه‌گار کم کننده آن است. میان آدم و روزی او پرده‌ای است (که نمی‌گذارد روزیش را ببیند) و از همین رو آدم جویای روزی است. اگر یکی از شما از روزیش بگریزد، روزیش او را می‌جوید و به او می‌رسد، همچنان که مرگ در پی آدمی است.
قال أمیر المؤمنین علیه السلام: لن یفوتك ما قسّم لك فأجمل فی الطلب.
آن چه را که خدا برای تو تقسیم کرده، هرگز از دست نخواهی دارد، پس در جستجوی روزی (افراط نکن و) به نیکویی (و بزرگواری) آن را طلب کن، (نه حریصانه).
قال أبو عبد اللّه علیه السلام: لو كان العبد فی جحر لأتاه اللَّه برزقه فأجملوا فی الطلب.
اگر بنده در سوراخی باشد، باز هم خداوند روزیش را می‌رساند پس در جستجوی روزی (افراط نکن و) به نیکویی (و بزرگواری) آن را طلب کن، (نه حریصانه).
قال علی علیه السلام: من لم یعط قاعداً لم یعط قائماً.
کسی که نشسته (و بدون فعالیت) روزیش داده نشود، ایستاده (و با تلاش هم) روزیش داده نخواهد شد.
یا ابن مسعود لا تهتمّ للرّزق فانّ اللَّه تعالى یقول- و ما من دابّة فی الأرض إلّا على اللَّه رزقها- و قال- و فی السّماء رِزْقُكم و ما تُوعَدُون- و قال- و انْ یمْسَسك اللَّه بِضُرّ فلا كاشفَ لَهُ الّا هُوَ وَ انْ یمْسَسكَ بِخَیرٍ فَهُوَ على كلِّ شَىءٍ قَدیر.
نگران روزی نباش زیرا خداوند تعالی می‌فرماید و هیچ جنبده‌ای نیست مگر این که روزیش بر عهده خداست و نیز فرموده است روزی شما و آن چه وعده داده می‌شوید، در آسمان است و فرموده است و اگر خدا تو را آسیب و گزندی رساند، کسی جز او برطرف کننده آن نیست، و اگر تو را خیری رساند [حفظ و دوامش فقط به دست اوست]؛ پس او بر هر کاری تواناست.
الصّحیفة السجادیة على صاحبها آلاف الصّلاة و السّلام و التّحیة: جعل لكلّ روح منهم قوتا معلوما مقسوما من رزقه لا ینقص من زاده ناقص و لا یزید من نقص منهم زائد
خداوند برای هر جانداری از خلایق توشه معلوم و تقسیم شده‌ای از رزقش قرار داده. روزی کسی را که او زیاد کند دیگری نمی‌تواند بکاهد و روزی کسی که او کم کرده دیگری نمی‌تواند بیفزاید.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ صِحَّةِ یقِینِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ- أَنْ لَا یرْضِی النَّاسَ بِسَخَطِ اللَّهِ وَ لَا یلُومَهُمْ عَلَى مَا لَمْ یؤْتِهِ اللَّهُ فَإِنَّ الرِّزْقَ لَا یسُوقُهُ حِرْصُ حَرِیصٍ وَ لَا یرُدُّهُ كَرَاهِیةُ كَارِهٍ وَ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ كَمَا یفِرُّ مِنَ الْمَوْتِ لَأَدْرَكَهُ رِزْقُهُ كَمَا یدْرِكُهُ الْمَوْتُ
از نشانه‌های درستی یقین مرد مسلمان این است که مردم را به ناخشنودی خدا، خشنود نکند و آنان را بر آن چه که خدا به آنان نداده سرزنش نکند. زیرا حرص حریصی روزی را به طرف آدمی نمی‌آورد و بی‌میلی کراهت دارنده‌ای آن را باز نمی‌گرداند و اگر یکی از شما از روزیش فرار کند، همانند فرار از مرگ باز هم روزیش او را می‌یابد، همچنان که مرگ او را در می‌یابد.
رزقك یطلبك فأرح نفسك من طلبه.
روزیت تو را می‌طلبد. پس خود را از طلب روزی آسوده کن (و تلاش بی‌جا ننما)
قال علیه السلام: لكلّ رزق سبب فأجملوا فی الطلب.
هر روزی سببی دارد. پس در جستجوی روزی (افراط نکن و) به نیکویی (و بزرگواری) آن را طلب کن، (نه حریصانه).
عجبت لمن علم انّ اللَّه قد ضمن الأرزاق و قدّرها و انّ سعیه لا یزیده فیما قدّر له منها و هو حریص دائب فی طلب الرّزق.
در شگفتم نسبت به کسی که می‌داند خداوند واقعا رزقها را معین و ضمانت کرده و می‌داند تلاش او روزی مقدر شده را بیشتر نمی‌کند، اما باز هم او حریص است و خود را در طلب روزی خسته میکند.
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع كَثِيراً مَا يَقُولُ اعْلَمُوا عِلْماً يَقِيناً أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ يَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنِ اشْتَدَّ جَهْدُهُ وَ عَظُمَتْ حِيلَتُهُ وَ كَبُرَتْ مُكَايَدَتُهُ أَنْ يَسْبِقَ مَا سُمِّيَ لَهُ فِي الذِّكْرِ الْحَكِيمِ وَ لَمْ يَحُلْ بَيْنَ الْعَبْدِ فِي ضَعْفِهِ وَ قِلَّةِ حِيلَتِهِ وَ بَيْنَ أَنْ يَبْلُغَ مَا سُمِّيَ لَهُ فِي الذِّكْرِ الْحَكِيمِ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَنْ يَزْدَادَ امْرُؤٌ تغييرا [نَقِيراً] بِحِذْقِهِ وَ لَنْ يَنْقُصَ امْرُؤٌ فقير [نَقِيراً] لِخُرْقِهِ فَالْعَالِمُ بِهَذَا الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِي مَنْفَعَةٍ وَ الْعَالِمُ بِهَذَا التَّارِكُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِي مَضَرَّة
امام صادق علیه السلام فرمود که امیرالمؤمنین علیه السلام بسیار می‌فرمود: به یقین بدانید که هر چند تلاش بنده شدید و حیله و ترفندش عظیم و حقه‌اش بزرگ باشد، خداوند برای بنده قرار نداده که بر آن چه در ذکر حکیم برای او نامیده (و مقدر) شده پیشی بگیرد. و خداوند میان بنده -در حال ناتوانی و کمی چاره‌گری او- و رسیدن به آن چه در ذکر حکیم برای او نامیده (و مقدر) شده، حائل و مانع نمی‌شود.
ای مردم به راستی که هرگز کسی با مهارتش (اندک) تغییری (در روزیش) نمی‌افزاید و هرگز شخص فقیری به خاطر نادانی و حماقتش اندکی از روزیش نمی‌کاهد.
پس کسی که به این مطلب دانا باشد و عمل کند، راحت‌ترین مردم در سود بردن است و کسی که به این مطلب دانا باشد و آن را ترک نماید، گرفتارترین مردم در زیان کردن است.
قال علی علیه السلام: دَعِ الحرصَ على الدنیا، و فی العیش فلا تطمع. و لا تجمع من المال، فلا تدرى لمن تجمع. و لا تدرى أ فی أرضك، أم فی غیرها تصرع. فإنّ الرزق مقسوم، و كدّ المرء لا ینفع. فقیر كلّ من یطمع، غنی كلّ من یقنع.
حرص بر دنیا را واگذار و در زندگی طمع مورز و مال اندوزی نکن که نمی‌دانی برای چه کسی جمع می‌کنی و نمی‌دانی در سرزمین خودت یا جای دیگر به زمین می‌خوری (و مرگ تو را مغلوب خود میکند) پس به راستی که روزی تقسیم شده است و تلاش فرد او را سود نمی‌رساند. هر که طمع ورزد فقیر است و هر که قناعت نماید بی‌نیاز است.
قال علی علیه السلام: یا ابن آدم لا تحمل همّ یومك الّذى لم یأتك على یومك الّذى قد أتاك فإنّه ان یك من عمرك یأت اللَّه فیه برزقك.
ای فرزند آدم غصه روزی که نیامده بر امروزت بار نکن. زیرا اگر فردا از عمر تو باشد، خداوند روزیت را در آن روز می‌آورد.
فَقَالَ لَهُ ع إِنْ كَانَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی قَدْ تَكَفَّلَ بِالرِّزْقِ فَاهْتِمَامُكَ لِمَا ذَا وَ إِنْ كَانَ الرِّزْقُ مَقْسُوماً فَالْحِرْصُ لِمَا ذَا
اگر خداوند تبارک و تعالی متکفل روزی شده پس چرا غصه آن را می‌خوری و اگر روزی تقسیم شده است پس چرا حرص می‌ورزی.
إنّ أرزاقكم تطلبكم كما تطلبكم آجالكم فلن تفوتوا الأرزاق كما لم تفوتوا الآجال
به راستی که روزی شما در پی شما می‌آید، همچنان که اجل شما به دنبال شماست. پس هرگز روزی شما از دست نمی‌رود، همچنان که از اجل رهایی ندارید.
قال رسول اللَّه صلّى اللّه علیه و آله: أیها النّاس انّ الرّزق مقسوم لن یعدو امرؤ ما قسّم له فأجملوا فی الطلب و إنّ العمر محدود لن یتجاوز أحد ما قدّر له فبادروا قبل نفاذ الأجل و الأعمال محصیة.
ای مردم به راستی که روزی تقسیم شده است. هرگز کسی از سهم خود تجاوز نخواهد کرد پس در جستجوی روزی (افراط نکن و) به نیکویی (و بزرگواری) آن را طلب کن، (نه حریصانه) و به راستی که عمر محدود است هرگز کسی از آن چه برای او مقدر شده نخواهد گذشت. پس پیش از پایان اجل به سوی عمل بشتابید و تمامی کارها (و اعمال شما) گردآوری شده است.
عن أبی محمّد العسكری علیه السلام قال: المقادیر لا تدفع بالمغالبة و الأرزاق المكتوبة لا تنال بالشرة و لا تدفع بالإمساك عنها.
آن چه خداوند مقدر کرده با زور تغییر نمی‌یابد و روزی‌ها نوشته شده است، نه با حرص شدید به آن می‌رسید و نه با دست نگه داشتن از طلب از شما دور می‌شود.
قال أمير المؤمنين عليه السلام: ليس كلّ مجمل بمحروم.
چنین نیست که هر کسی طلب جمیل داشته باشد محروم نیست.
انّ روح القدس نفث في روعى انّه لن يموت عبد منكم حتّى يستكمل رزقه فاجملوا في الطلب فلا يحملنّكم استبطاء الرزق على ان تطلبوا شيئاً من فضل اللَّه بمعصيته فإنّه لا ينال ما عند اللَّه إلّا بطاعته ألا و انّ لكلّ امرء رزقاً هو يأتيه لا محالة فمن رضى به بورك له فيه و وسّعه و من لم يرض به لم يبارك له فيه و لم يسعه انّ الرزق ليطلب الرّجل كما يطلبه أجله.
روح القدس در قلب من دمیده (و وحی آورده) است که هرگز بنده‌ای از شما نمی‌میرد تا این که روزی‌اش را تکمیل کند. پس در روزی، طلب جمیل کنید. پس هرگز دیر آمدن روزی، شما را وادار نکند که چیزی از فضل خدا را به وسیله معصیت او طلب کنید. زیرا آن چه نزد خداوند است جز به طاعت او به دست نمی‌آید. آگاه باشید که برای هر شخصی روزی است که ناخواسته خواهد آمد. پس کسی که به آن راضی شود در روزی‌اش برایش برکت داده می‌شود و روزی‌اش فراخ می‌گردد و کسی که به روزی‌اش راضی نشود برای او در روزی‌اش برکت داده نمی‌شود و روزی‌اش فراخ نمی‌گردد. راستی که روزی البته که مرد را طلب میکند، همچنان که اجلش او را طلب میکند.
ليس كلّ طالب بمرزوق.
چنین نیست که هر طلب کننده‌ای روزی داده شود.
مسلما آن چه مربوط به سعادت و کمال انسان است، در حیطه اختیار اوست. اوست که راه درست از نادرست را برمی‌گزیند اوست که…
مرزبندی یاد شده در اختیار، مستلزم این است تقدیر دو حوزه داشته باشد، حوزه‌ای که آدمی نقشی در آن ندارد و حوزه‌ای که در ارتباط با اختیار انسان است.
اجل و زمان تعیین شده برای زندگی هر انسانی را خداوند مقدر می‌فرماید.
در بسیاری از روایات، رزق و روزی نیز همچون اجل و حتی بالاتر از اجل شمرده شده است. نتیجه این روایات این است که طلب انسان، نقشی در کم و زیاد شدن روزی او ندارد...